Het vonnis van de Haagse rechtbank haalde de wereldpers: de rechtbank bepaalde afgelopen zomer dat Nederland meer moet ondernemen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Roger Cox was de advocaat die de staat namens de stichting Urgenda dagvaardde. In een interview met Mr., dat aanstaande vrijdag verschijnt, kijkt hij terug op deze zaak.
Op overdreven belangstelling voor het klimaat kon Cox, werkzaam bij Paulussen Advocaten in Maastricht, lange tijd niet worden betrapt. Zijn praktijk spitste zich toe op vastgoed, publiek-private samenwerkingen, gebiedsontwikkeling en grote infrastructurele projecten in de regio. Het milieu speelde daarbij altijd wel een rol, maar greep hem pas echt toen hij tien jaar geleden de documentaire An inconvenient truth van de Amerikaanse politicus en oud-vicepresident Al Gore zag. De film maakte voor Cox in één klap duidelijk dat het menens was met de klimaatverandering. Hij vond dat de duurzaamheidsdiscussie prominent op de agenda moest komen te staan.
In 2011 schreef hij het boek Revolutie met recht, waarin hij uiteenzet hoe juridische middelen ingezet kunnen worden in de strijd voor een beter milieu. Uiteindelijk kwam Cox terecht bij het – nationale – aansprakelijkheidsrecht. “Als we kunnen aantonen dat de wetenschap over de klimaatverandering zo stevig staat als een huis en dat de ernst van de consequenties van de klimaatverandering overtuigend zijn aangetoond, dan is in feite sprake van een allesomvattende gevaarzettingssituatie. Als een overheid willens en wetens aan die gevaarzetting bijdraagt, terwijl er voldoende mogelijkheden zijn om juist bij te dragen aan de oplossing van het probleem, is zij daarvoor aansprakelijk. Dat was de gedachte waarmee ik ben begonnen.”
Wassen neus
Om zijn gedachtegoed te toetsen aan de juridische praktijk spande Cox namens de stichting Urgenda – een Nederlandse organisatie die zich ten doel stelt Nederland zo snel mogelijk duurzaam te maken – een procedure aan tegen de Staat der Nederlanden. Centraal daarin stond de vraag of de Staat een onrechtmatige daad kon worden verweten nu hij niet voldeed aan de beleidsverplichting om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. “In 2010 was de doelstelling van het kabinet Rutte I nog om een reductie van 30 procent uitstoot te bewerkstellingen in 2020”, legt Cox uit. “Inmiddels gaat het om een reductie van 14 tot 17 procent, wat een halvering is van de oorspronkelijke ambitie. Wereldwijd zijn afspraken gemaakt over de noodzaak van radicale reductie van emissies, maar als bijna geen enkele staat voldoende maatregelen neemt, is het internationale klimaatbeleid een wassen neus.”
Een van de belangrijkste juridische vragen betrof de causaliteit. Kan en mag er een verband worden gelegd tussen de beleidsvoornemens van het kabinet en de reële klimaatverandering? Nederland is immers niet het enige land op de wereld. Als Nederland wel een goed klimaatbeleid voert, maar de rest gewoon doorgaat met de uitstoot, warmt de aarde alsnog op. Kan de Nederlandse Staat dan wel aansprakelijk worden gesteld?
Ja, zei de Haagse rechtbank op 24 juni 2015. In het inmiddels wereldberoemde vonnis dat de rechtbank die dag uitsprak, bepaalde zij dat de Staat der Nederlanden onrechtmatig handelt door onvoldoende maatregelen te nemen tegen de uitstoot van broeikasgassen. De rechter overwoog daarbij onder meer dat er voldoende causaal verband was tussen de Nederlandse broeikasgasuitstoot, de mondiale klimaatverandering en de effecten daarvan (nu en in de toekomst) op het Nederlandse leefklimaat. “Dat de Nederlandse broeikasgasuitstoot op dit moment op wereldniveau bezien gering is, doet er niet aan af dat deze uitstoot mede de klimaatverandering veroorzaakt”, aldus het vonnis. De rechter droeg de Staat expliciet op verdere beleidsmaatregelen te nemen, opdat in 2020 de uitstoot van broeikasgassen met tenminste 25 procent is gedaald. De Staat heeft inmiddels hoger beroep aangetekend.
Sturende taak
Dat een rechter een staat aansprakelijk stelt voor zijn lakse houding ten opzichte van het klimaat, is volstrekt uniek. “Rechters moeten durven in te grijpen als belangrijke rechtsvraagstukken aan de orde zijn, ook als het gaat om onderwerpen die grote politieke impact hebben”, blikt Cox terug. “Dat de rechtbank in dit belangrijke vraagstuk heeft ingegrepen, zie ik als een bemoedigend signaal voor de rechtstaat. In een democratische rechtstaat kunnen rechters wel degelijk de politiek dwingen bepaalde maatregelen wel of niet te nemen. (…) Rechters kunnen op dit soort momenten beslissingen nemen waardoor een samenleving blijvend kan worden beïnvloed. Dat is de waarde van de rechtstaat.”
De Urgenda-zaak inspireert juristen wereldwijd om actie te ondernemen. Cox heeft inmiddels de halve wereld rondgereisd om advies te geven over de juridische mogelijkheden. Zelf is hij direct betrokken bij een gerechtelijke procedure in België die vergelijkbaar is met de Nederlandse. In Nieuw-Zeeland is een zaak aanhangig gemaakt, in Frankrijk wordt gedreigd een procedure te beginnen als het klimaatbeleid niet verandert. Ook in andere landen is het enthousiasme in de woorden van Cox “enorm”. “Ik heb mij heel lang afgevraagd hoe het kan dat wij als juridische gemeenschap zo lang niets hebben gedaan met zo’n groot probleem dat zo’n groot gevaar oplevert. We hebben als juristen nog te weinig een rol opgeëist in dit fundamentele vraagstuk over klimaatverandering. Dat hadden we veel eerder moeten doen. We hollen nu redelijk achter de feiten aan. De laatste twintig jaar lijkt het recht vooral te zijn gebruikt om de rol van de vrije markt te vergroten en die van de overheid te verkleinen. Dat is een van de redenen waarom het de politiek regelmatig aan de wil ontbreekt om sturing te geven aan noodzakelijke maatschappelijke ontwikkelingen. De klimaatzaak laat zien dat de overheid in sommige gevallen verplicht is die sturende taak op zich te nemen. Daarmee is de politieke patstelling in het klimaatdossier doorbroken. Als dat ook in andere landen gaat gebeuren, kan de klimaatzaak een juridische beweging worden die er echt toe doet.”
Lees het gehele interview met Roger Cox in het nieuwe nummer van Mr. dat vrijdag 8 april verschijnt.
