We zaten ver vooraan naast de zijdeur, dus de eerste violen waren wat hoorbaarder dan de rest van het orkest. Even goed was het prachtig in het Concertgebouw, ondanks de weer eens afgezaagde muziek van Bruch en andere groten uit de 19de eeuwse muziek voor beginners. In de pauze toch maar even snel naar de plee: tevoren ware dierlijke spijzen met drank doorgespoeld en die moesten uiteindelijk toch ergens naartoe. Het was druk in het ‘toilet’ en gegeven de gemiddelde leeftijd van de concertgangers kon dat moeilijk anders. Eenmaal binnen stond uw schrijver voor drie dichte deuren, naast een nog oudere man. Het deed even denken aan het Monty Hall-probleem (dat van de quizmaster en de drie deuren, staat allemaal in mijn nieuwe boek, houd de grote dag van 1 december a.s. in de gaten), maar ter plaatse plee was belangrijker wie het eerst naar binnen mocht. “Ik was eerst”, probeerde de man die zich vervolgens voor uw schrijver dacht te dringen. Maar die stapte toch maar naar binnen, tegen enige tastbare weerstand in.
Aangenaam fysieke ontlasting maar ook gevoelens van spijt waren de gevolgen. Wat een beschamend apengedrag. Misschien had die uit de weg geruimde man wel gelijk. Mocht hij dit lezen: graag mijn welgemeende verontschuldigingen, mét aanbod de geleden geestelijke schade te vergoeden. Manieren zijn er niet voor niets en ook al was die man misschien niet ‘eerst’ wat wettigt dan dit “recht van de sterkste”? Mensen zijn geen dieren maar dan moeten zij zich er wél naar gedragen.
Er is nog meer dier in de mens, in de vorm van opgegeten biefstukken (zie boven, het was een heerlijke entrecôte, medium, door onverbeterlijke bediening steevast aangeduid als antrekoo maar daarom niet minder lekker, zolang je het maar over hetzelfde hebt) en talloze andere min of meer tot onherkenbaarheid verwerkte dierlijke resten. Dit leidt tot een ander slecht geweten: mogen mensen dieren houden en doden om die vervolgens op te eten?
Waarom houden dieren geen mensen om op te eten? Waarom zijn mensen geen dieren – tenminste, niet letterlijk – en zijn dieren geen mensen? Of hebben mensen en dieren voldoende gemeenschappelijke kenmerken om mensen te mogen verbieden dingen met dieren te doen die dieren niet met mensen (mogen) doen? Zijn dieren eigenlijk een ander soort mensen, en omgekeerd?
Eén ding staat vast: zolang wij niet met dieren van gedachten kunnen wisselen zullen wij er nooit echt achter komen. Maar toch: kunnen dieren lijden door het vooruitzicht van hun dood? Kunnen dieren hoe dan ook lijden in de zin dat zij leed bewust ondervinden? Dieren vertonen pijnreacties, net als mensen, maar daarmee zijn dierlijke gevoelens van pijn nog niet gegeven. Mensen zonder neocortex hebben geen gevoelens van pijn, alleen hogere dieren hebben iets wat op een neocortex lijkt. Geen volledige neocortex dus geen pijngevoelens? Of is dit verwisseling van noodzakelijke en voldoende voorwaarden?
Dieren maken geen eigen geschiedenis. Mensen veranderen de wereld, de veranderende wereld verandert de mens. (Dit is de kern van Hegeliaanse dialectiek.) Mensen hebben dan ook zelfbewustzijn en het vermogen het moment te overstijgen. Mensen kunnen verdriet hebben over andere mensen die er niet meer zijn. Dit vooronderstelt herinnering, net zo goed als angst voor de dood denken aan de toekomst betekent. (Is besef van tijdelijkheid en doodsangst de drijvende kracht achter de geschiedenis?) Schrijven dieren muziek, die dan weer door andere dieren wordt uitgevoerd?
En wat is de zin van het leven? Uiteindelijk niets anders dan: willen leven, er zin in hebben, nog niet dood willen. Net zo goed als zin in het leven mede wordt bepaald door de waarde die anderen aan onze levens hechten. We willen nog niet weg, onder andere omdat we weten dat we worden gemist als we er niet meer zijn. Hebben dieren welbewust zin in hun leven anders dan dat zij overlevingsdrang vertonen? Het heeft er niet de schijn van.
Of moet worden opgepast met dergelijke abstracties ten ongunste van dieren en doen zij te veel denken aan Jezuïeten en Franciscanen die ruzie maakten over de vraag of net ontdekte Indianen apen of mensen waren? Zijn wij echt verder gekomen? Het punt blijft dat we tot nu toe met de dieren geen gesprek konden aangaan en zonder audi et alteram partem blijft elk standpunt in de lucht hangen.
Vanwaar deze abstracties van dieren en mensen? Omdat slachthuizen werden vergeleken met concentratiekampen (nu weer door Roos Vonk, bekend van wetenschappelijk onderzoek naar vleeseters als hufters en andere wetenschappelijke hoogtepunten). Terecht werd opgemerkt dat zo’n analogie veel weg heeft van een infame belediging: behandeling van slachtvee op één lijn stellen met onder andere de uitroeiing van het Jodendom is onbegrijpelijke bagatellisering van de Endlösung, hoe onbedoeld misschien ook. De bewijslast rust hier op Vonk en anderen die stellen dat dieren eigenlijk mensen zijn en dat valt dus niet mee.
Als zij daden bij hun grote woorden voegen zouden Vonk en haar geestverwanten het hele dierenrijk moeten pacificeren en zelfs de leeuwen moeten leren voortaan planten te eten. Dat gaat wat ver, maar ze zouden kunnen beginnen met bestrijding van katachtigen als huisdieren. Die lieve beestjes jagen immers ongetelde vogels en andere kleinere dieren een wrede dood in. Frans de Waal had er nog niet zo lang geleden weinig hoop op:
En dieren eten, kan dat nog wel? ‘In de hele natuur eet iedereen iedereen. Dieren eten planten, planten leven van dieren, dieren eten dieren. Het is niet het eten dat voor mij het probleem is, het is meer wat er met dieren gebeurt voordat ze gegeten worden. De behandeling van dieren moet centraal staan. Misschien ga ik daar nog wel over schrijven.’
Eigenlijk begaat De Waal hier op zijn beurt een drogredenering. Dat dieren en mensen dingen doen wil nog niet zeggen dat zij het ook goed doen (naturalistische drogredenering). Mensen kunnen hun gedrag veranderen, anders hoeven we nergens over na te denken. Anderzijds heeft De Waal groot gelijk als hij stelt dat dieren door mensen beter moeten worden behandeld. Eet dus minder vlees, ook als de vonk van het vegetarisme u nog niet heeft aangeraakt. Maar pas een beetje op met idiote analogieën van slachthuizen met vernietigingskampen. Dergelijke boemerangs komen feilloos terug.
