Bloednerveuze en geëmotioneerde advocaat-stagiairs stonden aan Tom Knijps bureau. Al twee keer gezakt voor dat ene tentamen voor de beroepsopleiding en als de derde poging geen voldoende zou opleveren, zouden ze van het tableau worden geschrapt. Knijp vertelde zijn verhaal in het Nederlands juristenblad. AR-lid Ruben Alderse Baas reageert: mogelijk wordt de beroepsopleiding herzien. “De illusie dat de verdeeldheid over inhoud en werkdruk volledig zal verdwijnen, heb ik niet.”
Nee echt: volwassen mensen, twee jaar geleden aangenomen bij mooie advocatenkantoren aan de Zuidas, werkzaam in harde sectoren zoals overnames en fusies – maar met de tranen in de ogen als ze bijlessen volgen om hun tentamens te halen. Tom Knijp, directeur van cursus- en bijlesaanbieder LLM Legal, heeft ze meegemaakt.
Niet dat ze te dom zijn om de vakken te halen. Het waren goede rechtenstudenten, anders waren ze nooit op de Zuidas terechtgekomen. Maar het lukt soms niet om alle tentamens te halen. En voor wie drie keer is gezakt voor hetzelfde vak geldt het onverbiddelijke three strikes you’re out: vaarwel Zuidas, vaarwel carrière in de advocatuur.
“Dat zet stagiairs enorm onder druk”, zegt Knijp. “Ze móeten nu slagen. En er is ook een grote druk van het kantoor. Partners en patroons doen soms wat lacherig over die tentamens. In hun tijd was de beroepsopleiding een stuk gemakkelijker, nu zijn die tentamens echt pittig. Ze verwachten dat hun stagiairs met hoge cijfers slagen. Komen ze thuis met minder dan een 8, dan lijden die patroons gezichtsverlies.” Niet zo vreemd, vindt Knijp, dat hij vaker geëmotioneerde stagiairs spreekt. Twee ervan heeft hij al doorgestuurd naar een psycholoog.
Proceservaring
Zó ver is het met de Zuidas-stagiair, die anoniem wil blijven, nog niet gekomen. Hij sinds twee jaar op een internationaal kantoor. Dat gaat goed, maar met de tentamens minder. “Alle vakken worden gegeven door docenten van de Law Firm School. Tentaminering wordt echter verzorgd door de examencommissie van de Beroepsopleiding Advocaten. Wat de docent je leert komt niet altijd overeen met wat de examencommissie wil weten. Tentamenvragen beantwoord je op basis van de lessen maar dat wordt niet altijd goed gerekend.” Volgens de stagiair komt dat zeker voor bij vakken als burgerlijk recht en jaarrekeningenrecht, maar ook bij andere vakken. “Zo’n beetje mijn hele lichting én andere lichtingen hebben dit zo ervaren.”
Daarnaast sluiten, zo vindt deze stagiair, de tentamens niet goed aan bij het dagelijkse werk. “Zonder proceservaring zijn de tentamens lastig maar op de Zuidas zie je de eerste drie jaar de rechtszaal nauwelijks van binnen. Tentamens lijken toegespitst op advocaat-stagiairs in de algemene praktijk van middelgrote kantoren. Er wordt getentamineerd over stof die niet is voorgeschreven en die je alleen kent als je in de procespraktijk zit.” Hij zou liever zien dat er meer maatwerk in tentamens wordt aangeboden.
Pittige vragen
Dat wordt door Knijp herkend. “De opleiding sluit onvoldoende aan bij de dagelijkse praktijk. Ik constateer een tweedeling. Werk je op een algemeen kantoor en loop je door verschillende secties, dan lukt het wel met de tentamens. Dergelijke kantoren faciliteren hun stagiairs doorgaans ook goed. Maar bij de grote kantoren, vooral op de Zuidas, is het anders. Als je in de M&A-praktijk werkt is het lastig om pittige vragen over familierecht, zoals die in het verplichte tentamen Major Burgerlijk Recht van 26 november 2015 stonden, te beantwoorden. Je komt met dat rechtsgebied niet in aanraking.”
Ook vindt de stagiair dat hij te weinig tijd krijgt voor de voorbereiding op tentamens. “Formeel krijg je één à twee dagen verlof om te studeren. Maar in de praktijk gaat het werk toch door. Mails moet je beantwoorden, evenals verzoeken van collega’s. Je moet dus vakantiedagen opnemen. Je komt er dan niet aan toe je hoofd leeg te maken van je werk en fris aan een tentamen te beginnen. De tentamens zouden te doen zijn maar het is nu te veel stof voor te weinig voorbereidingstijd.”
Broodje-aap
Ruben Alderse Baas, lid van de Algemene Raad en belast met de portefeuille Opleidingen, herkent de klachten. “Dat ze te weinig tijd hebben om zich voor te bereiden, was in de tijd dat ik in het bestuur zat van de Stichting Jonge Balie Nederland ook al een issue. Het beste advies: stem de voorbereiding goed af met je kantoor en maak hen betrokken door naar de patroonsbijeenkomst te gaan bij de introductie van de beroepsopleiding. Maak daarnaast eventueel gebruik van de handleiding die SJBN heeft opgesteld. Daarin staat objectief beschreven hoeveel tijd de bestudering van een tentamen kost.”
Maar in de kritiek herkent hij ook broodje-aap verhalen. In de oorspronkelijke opzet van de beroepsopleiding was sprake van een ‘waterscheiding’ tussen mensen die doceerden en die de toetsen ontwikkelden. “Dat leidde tot aansluitingsproblemen. Docenten wisten niet altijd wat in toets werd gevraagd. Later kwamen er voorbeeldtentamens beschikbaar en kon die kritiek al worden afgezwakt. In het voorjaar van 2015 is besloten de waterscheiding op te heffen. Iedere docent weet nu hoe er wordt getentamineerd. Het kan even duren voordat effecten van dergelijke maatregelen zichtbaar worden en verhalen zingen mogelijk nog rond, zeker als mensen een tentamen lastig vinden.”
Hoge druk
En three strikes you’re out? “Men doet voorkomen alsof dat pas is ingevoerd met de nieuwe beroepsopleiding. Maar het bestaat al sinds 2007. Er is sinds de invoering van de huidige beroepsopleiding nog niemand om die reden uit de advocatuur gezet. In de eerste cohorten van de nieuwe beroepsopleiding zat een groepje waarover zorgen bestonden, die mensen zijn extra gemonitord en kregen waar nodig extra begeleiding. Iedereen die serieus is en er voldoende tijd in steekt kan de tentamens halen.” Maar ook Alderse Baas merkt de hoge druk vanuit kantoren, waardoor stagiairs denken dat ze allemaal een 8 moeten halen. Dat wordt mogelijk aangepakt, zegt hij. “In de toekomst gaan we niet meer werken met cijfers maar krijg je een voldoende of onvoldoende.”
Dat de tentamens meer geschikt zouden zijn voor stagiairs uit algemene praktijk, wordt door Alderse Baas bestreden. “Tentamens zijn gericht op vakken, niet op de praktijk waarin je werkt. Je kunt in ruime mate vakken kiezen die aansluiten bij je praktijk. In de oude beroepsopleiding kon dat niet. Als je opgaat voor je rijexamen kun je ook een vraag krijgen waar de koelvloeistof zit, terwijl de kans groot is dat je deze kennis nooit in de praktijk hoeft te hebben. Bovendien: een aanzienlijk deel van de Zuidas-advocaten vertrekt na enkele jaren en komt alsnog terecht in een andere praktijk. Daar moeten ze ook op worden voorbereid.”
Maar Alderse Baas wuift de kritiek niet weg. “Over het algemeen hebben docenten en studenten een positief beeld van de beroepsopleiding. We horen ook kritiek, wat voor ons aanleiding is om nogmaals een brede oriëntatie op de beroepsopleiding uit te voeren en te bekijken of deze op onderdelen al dan niet moet worden aangepakt.”
