Bezoek uit Australië

Delen:

De rechtspraakinnovatie in Australië fascineert mij enorm. Steeds meer plaatst de rechtspleging zich daar in een sleutelpositie om een betere samenleving te generen. Toen ik een email kreeg van Andrew Cannon uit Adelaide dat hij in juli een paar dagen in Nederland zou komen, wist ik meteen dat ik hier iets mee wilde. Cannon is vice-president van de rechtbank in Adelaide en bijzonder hoogleraar rechtspleging aan de Flinders universiteit aldaar. Hij is al jaren lang nauw betrokken bij de rechtspraakontwikkeling. Overleg met prof. A.M. (Ton) Hol van het Montaigne Centrum voor rechtspleging en conflictoplossing van de universiteit Utrecht leidde tot een informele bijeenkomst op de kamer van Ton, waar Cannon een uiteenzetting gaf over de ontwikkelingen in de rechtspraak in Zuid Australië in de laatste decennia. 

Rechtspleging in Australië is veel minder strak georganiseerd dan in Nederland. Dit komt mede doordat een Federal Court systeem en een State Court systeem naast elkaar bestaan. Federal Courts beslechten geschillen die onder federale jurisdictie vallen. De overige kwesties vallen onder staatsjurisdictie. Doordat Australië ruim 186 keer zo groot is als Nederland, terwijl er in het hele werelddeel maar 22 miljoen mensen wonen, zijn er grote lokale verschillen. Ieder State Court stelt zijn eigen procesrecht vast. Andrew Cannon schreef destijds het procesrecht voor het State Court in Adelaide. Vernieuwingsimpulsen in de rechtspraak worden meestal met federale subsidie vanuit de Federal Courts geïnstigeerd.

In vogelvlucht geef ik een overzicht van de ontwikkelingen die Cannon besprak:

Therapeutic Jurisprudence (TJ) en TJ-Courts

Australië heeft Problem-Solving Courts uit de VS geïmporteerd. Dit zijn gespecialiseerde rechtbanken waarbij bekennende verdachten, meestal veelplegers, onder supervisie van de rechter een behandeltraject doorlopen. Dat traject is erop gericht dat, na afloop van de behandeling, deelnemers weer als wetsgetrouw burgers in de samenleving terugkeren. De rechter ziet erop toe dat deelnemers goede voortgang boeken in het behandeltraject door hen regelmatig op de zitting te laten verschijnen. Doet de deelnemer goed zijn best, dan kent de rechter hem daar ook beloningen voor toe. In geval van terugval grijpt de rechter onmiddellijk in met therapeutisch gerichte sancties.

Samen met het Problem-Solving Court systeem importeerde Australië ook het Therapeutic Jurisprudence (TJ) gedachtengoed. TJ is een stroming in de rechtswetenschap die therapeutische en anti-therapeutische effecten van juridische procedures en regelgeving in kaart brengt met als doel anti-therapeutische werkwijzen zoveel mogelijk door therapeutisch werkende te vervangen. De Problem-Solving Court beweging in de VS adopteerde TJ als haar wetenschappelijke basis. Zo werd TJ ook in Australië de maatstaf voor rechters in drug-courts, mental health courts, family violence courts, youth courts en andere gespecialiseerde rechtbanken. Om rechters snel in te werken in het TJ-gedachtengoed houdt het Australasian Institute for Judicial Administration (AIJA) online een ‘Therapeutic Jurisprudence Clearinghouse’ bij. Dit Clearinghouse geeft de rechter snel toegang tot TJ-literatuur en informatiebronnen die voor ieder onderwerp beschikbaar zijn. Daarnaast publiceerde het AIJA online een ‘Benchbook Solution-Focused Judging’, een handboek voor de Problem-Solving Court rechter met praktische aanwijzingen voor de specifieke problematiek waar rechters in oplossingsgerichte rechtbanken mee te maken hebben. Die ondersteuning is nodig omdat rechters regelmatig rouleren. Als een rechter de verantwoordelijkheid krijgt voor een Problem-Solving Court moet hij zich heel snel kunnen inwerken in de heel andere manier van werken. Het roulatiesysteem heeft daarnaast tot gevolg dat TJ-werkwijzen in mainstream courts ingeburgerd raken. Rechters die in Problem-Solving Courts gunstige effecten van TJ-interventies gezien hebben, passen die manier van werken ook in mainstream courts toe.

Verplichte mediation:

In de federale rechtspraak zijn mediation protocollen vastgesteld. Procespartijen moeten aantonen dat zij voldoende geprobeerd hebben via mediation tot een oplossing te komen voordat zij zich tot de rechter wenden. Als een partij onvoldoende serieus daaraan meewerkt loopt hij het risico dat hij niet zijn volledige proces- en advocaatkosten op de verliezende partij zal mogen verhalen.

In familiezaken is mediation verplicht gesteld als er minderjarige kinderen betrokken zijn. Partijen moeten dan een verklaring van een erkende Federal Family Dispute Resolution Provider overleggen waaruit blijkt dat de mogelijkheden om er via mediation uit te komen, uitgeput zijn. (De verplichtstelling van het Ouderschapsplan in ons echtscheidingsrecht zou ook gezien kunnen worden als een vorm van verplichte mediation.)

State Courts nemen het idee van mediation steeds meer over. Zij lassen een wachttijd in (van 21 tot 90 dagen, afhankelijk van de aard van de zaak). Gedurende die periode biedt de rechtbank op vrijwillige basis kosteloos mediation aan de partijen aan. Dit brengt voor de rechtbank nauwelijks kosten mee, omdat de rechtbank slechts het contact met de mediator tot stand brengt en een ruimte in het gerechtsgebouw beschikbaar stelt waar de mediation wordt gehouden. Er is een groot aanbod van mediators die deze mediations kosteloos behandelen omdat zij daarmee de ervaringspunten opbouwen die zij nodig hebben voor hun erkenning als mediator. Een belangrijk percentage van de zaken wordt in de mediationfase geregeld.

Restorative Justice (herstelrecht):

Herstelrecht vindt ruim toepassing in Australië, vooral in Canberra, Queensland, New South Wales en Western Australia. Dit systeem brengt alle ‘stakeholders’ bij een delict of conflict onder leiding van een Restorative Justice (RJ)-coördinator bij elkaar, zoals dader(s), slachtoffer(s), hun naaste verwanten, vrienden en overige betrokkenen. Ze bespreken gezamenlijk wat er gedaan moet worden om de verhoudingen weer in het reine te brengen. RJ-overleg leidt tot afspraken waarmee de verhoudingen worden hersteld en de dader zichzelf rehabiliteert. Die afspraken worden aan de rechter ter bekrachtiging voorgelegd.

In Zuid Australië wordt RJ bij wijze van ‘diversion’ in het jeugdstrafrecht toegepast met als voornaamste doel de jongere op het goede pad te brengen en criminele neigingen in de kiem te smoren. In het volwassenenstrafrecht vindt RJ in Zuid Australië alleen toepassing in de Nunga-Courts, de rechtbanken voor Aborigines (zie hieronder). 

Slachtoffer-dader mediation:

In Magistrate’s Courts (te vergelijken met Kanton- en Politierechter) loopt een pilot voor de integratie van slachtoffer-dader mediation in het strafproces. Onderzocht wordt hoe de uitspraak van de rechter in relatie kan staan met de uitkomst van slachtoffer-dader mediation.

Indigenous sentencing courts:

In Indigenous sentencing courts werkt de rechter samen met gerespecteerde ouderen uit Aboriginal gemeenschappen. De rechter stemt zijn optreden zó af op de Aboriginal ouderen dat deze hun gezag binnen de gemeenschap optimaal kunnen aanwenden om de dader weer op het rechte pad te krijgen. Net als bij de problem-solving courts ziet de rechter erop toe dat de situatie zich ten goede keert. Deze vorm van rechtspraak blijkt een enorm positief effect te hebben op het vertrouwen van Aborigines in het Westerse rechtssysteem. In de Indigenous sentencing courts vervult rechtspraak een brugfunctie tussen de culturen, die tot beter begrip over en weer leidt.

Cannon besloot de bijeenkomst met een TJ-oneliner: ‘Jail the dangerous ones, treat the rest.’ Dit ‘behandelen’ gebeurt dus in Australië, net als in de VS, steeds meer onder supervisie van de rechter. In deze landen blijkt dat supervisie door de rechter effectiever is dan supervisie van de reclassering of een andere autoriteit. Een gedachte die tot nadenken stemt, temeer omdat uit een onderzoek, uitgevoerd door Deborah Chase en Peggy Fulton Hora, onder 355 rechters, blijkt dat rechters die ‘behandelen’ (Problem-Solving Court rechters) qua arbeidsbevrediging substantieel beter scoren dan rechters van mainstream courts.

Andrew Cannon heeft de mind even opgefrist over mogelijkheden die de rechtspleging ter beschikking staan. Het was mijn bedoeling het de laten bij deze vogelvlucht over Australische rechtspraakvernieuwing. Toch rijzen bij mij een paar vragen naar aanleiding van Cannons betoog:

  • Is het uitgangspunt van vrijwilligheid bij mediation niet te veel een dogma geworden? Is het niet een normale burgerplicht dat je, voordat je naar de rechter stapt, eerst in open overleg onder begeleiding van een mediator er met elkaar uit probeert te komen? Moet het rechtssysteem burgers die dit basisprincipe van maatschappelijke verantwoordelijkheid niet wensen te respecteren, belonen met een directe toegang tot de rechter?
  • In de nieuwe rechtspraakvormen plaatst rechtspraak zich met een op de toekomst gerichte blik, steeds duidelijker in de positie van katalysator tot herstel van wat fout gegaan is, terwijl rechtspraak zich normaal met op het verleden gerichte blik bezig houdt met waarheidsvinding over wat fout gegaan is en beslissen om die fout recht te zetten (door een straf op te leggen, iemand in het gelijk of ongelijk te stellen en schadevergoeding op te leggen). Is toekomstgerichte rechtspraak een modegril, of is het een structurele grondslag voor de ontwikkeling van mainstream rechtspraak van de 21ste eeuw?

Ik nodig lezers van dit blog van harte uit hierop te reageren.
In een volgend blog wil ik ervaringen voor het voetlicht brengen van iemand die aan de ‘andere kant’ van therapeutische rechtspraak heeft gestaan.

Hartelijke groet,
Alexander F. De Savornin Lohman
Oud-advocaat, Inspirator Duurzame Rechtspleging
Oprichter van Center for Sustainable Justice en AION Inspiration

Utrecht, 1 augustus 2012

Een paar links voor geïnteresseerden:

 

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven