Box 3 is eerst bejubeld en toen verguisd. De mooie zwaan (‘pretbox’) is een lelijk eendje (‘snertbox’) geworden. Onlangs concludeerde A‑G Niessen zelfs dat box 3 in strijd komt met het eigendomsgrondrecht (art. 1 EP EVRM) en een confiscatoire maatregel is. Hiermee gaat hij expliciet ‘om’ ten opzichte van zijn eerdere conclusie in de oudejaarsloterij-zaak, waarin hij schending van het eigendomsgrondrecht nog van de hand wees.
Ik zie het niet gebeuren dat de Hoge Raad ook ‘omgaat’. De koers die de Hoge Raad vaart in zaken die betrekking hebben op het eigendomsgrondrecht, is rechtlijnig. Zo besliste de Hoge Raad onlangs dat de crisisheffing hoge lonen – overigens bepaald geen ‘malse’ maatregel – door de mensenrechtelijke beugel kan. Bij belastingwetgeving heeft de wetgever immers een ‘ruime beoordelingsvrijheid’.
Dat bij box 3 een fair balance op regelniveau ontbreekt lijkt mij uitgesloten. De Hoge Raad heeft zich daarover expliciet uitgelaten. Het verbaast dan ook niet dat de staatssecretaris de conclusie op dit punt resoluut afwijst: “de door de A-G uitgevoerde (ambtshalve) toetsing van de houdbaarheid van de box 3-heffing op regelniveau [had] achterwege kunnen blijven”. Op ‘individueel niveau’ kan dan nog wel sprake zijn van schending van art. 1 EP EVRM bij een individual and excessive burden. In welke situaties daarvan in de context van box 3 sprake is, komt helaas nauwelijks uit de verf in de conclusie. De zware bewijslast rust hiervoor op belastingplichtigen, zodat daarvan niet te snel iets kan worden verwacht.
A‑G Niessen heeft een steen in de vijver gegooid, maar de lelijke eend dobbert daar nog vrolijk rond. Gegeven de ruime beoordelingsvrijheid van de wetgever ligt het niet voor de hand dat de rechter de ervaren onrechtvaardigheid van box 3 wegneemt: dat moet de wetgever doen. De voortekenen voor dat laatste zijn overigens ongunstig. Als onderdeel van het Belastingplan 2016 heeft een meerderheid in beide Kamers (!) inmiddels een nieuwe versie van box 3 aangenomen. Het politieke getob over het vijfmiljardpakket was verre van chique en het schoolvoorbeeld van principeloze politieke uitruil. Mooi of lelijk??? De wetgever heeft die beoordelingsmarge nu eenmaal…
