Binnen de Europese Unie zijn Polen en Italië de landen die de rankings van corruptie in de gezondheidszorg aanvoeren. Bovendien worden niet – Italiaanse ondernemers feitelijk vrijwel uitgesloten van deelname. Vanwege de complexe materie, de ondoorzichtige procedures en hoge mate van specialisatie wordt werk in de gezondheidszorg in Italië slechts voor 2,48% uitbesteed aan ‘buitenlandse’ ondernemers.
In andere sectoren, zoals de bouw, ligt dit percentage iets hoger. Onder meer vanwege de beperktere mate van scholing en specialisatie die vereist is, hetgeen leidt tot meer buitenlandse aanbieders van diensten. De meest corruptie gevoelige landen in de aanbesteding van bouwwerken zijn Frankrijk, Finland, Italië, Oostenrijk, Polen, Spanje en Zweden (bron ‘Proggetto Warning on Crime’ 22.2.16, Universiteit Turijn).
De oorzaken voor de corruptie zijn van diverse aard. Een van de belangrijkste factoren is de houding van gunnende instanties en hun functionarissen. Er lekt vaak essentiële informatie door, van pogingen tot omkoping wordt geen aangifte gedaan en in het algemeen worden wettelijke of procedureregels niet strikt in acht genomen. Dit geldt zowel voor de biedingsfase van de aanbesteding als nadat de werken eenmaal zijn aanbesteed. Gebrek aan toezicht en controle door onafhankelijke instanties op kwaliteit, punctualiteit van het werk en gegrondheid van schadeclaims zijn helaas geen uitzondering.
De gevolgen van de corruptie zijn met name het uitsluiten van concurrentie door buitenlandse ondernemers, vertraging in de totstandkoming van het werk en uiteindelijk excessief hoge kosten. Zo kost een kilometer hoge snelheidslijn gemiddeld 61 miljoen Euro in Italië (met uitschieters tot 96,4 miljoen euro voor de Florence-Bologna lijn). Hetzelfde kilometer spoorlijn heeft in Frankrijk (Lyon-Parijs) 10,2 miljoen euro gekost, in Spanje (Madrid-Sevilla) 9,8 miljoen euro en in Japan (Tokyo -Osaka) 9,3 miljoen euro. Kortheidshalve wordt nagelaten om de verschillen in bouwtijd te beschrijven.
Dit kostenplaatje alleen al doet blijken dat het Italiaanse aanbestedingsrecht grondig toe was aan verbetering. Mede door de druk van de Europese wetgever om uitvoering te geven aan diverse richtlijnen en aan een uitvoeringsverordening is Italië uiteindelijk gedwongen tot wijziging van de geldende aanbestedingswet.
Op 3 maart 2016 heeft de Italiaanse Ministerraad de nieuwe algemene aanbestedingswet goedgekeurd. Het aanbestedingsrecht wordt grondig gewijzigd. De nieuwe wet tracht te bewerkstelligen (a) vereenvoudiging en (b) transparantie van de aanbestedingsprocedures, (c) verhoogde kwaliteit van de openbare werken en (d) vermindering van de corruptie.
Net op tijd aangezien deze wet nog binnen 45 dagen een positief advies van de Italiaanse Raad van State, van enkele parlementaire commissies en de handtekening van de ‘Capo dello Stato’ (het Italiaanse Staatshoofd) nodig heeft om op 18 april in werking te kunnen treden. Deze datum is voorzien in de rechtstreeks toepasselijke uitvoeringsverordening van de EU Commissie nr. 2016/7 van 5 januari 2016.
Ten gevolge hiervan wordt in de EU vanaf 18 april 2016 het Standaardformulier voor het Uniform Europees Aanbestedingsdocument (UEA) verplicht voor alle aan te besteden werken. Dit formulier beoogt de administratieve lasten te verlichten en i.h.b. deelname aan tenders, met name door buitenlandse ondernemers, te vereenvoudigen.
Het UEA lijkt een formeel detail maar dit is voor Nederlandse ondernemers die in Italië willen tenderen van groot belang. Immers, vandaag de dag is deelname aan Italiaanse tenders vanuit het buitenland zonder enige vorm van vestiging in Italië praktisch gezien vrijwel onmogelijk. Dit is te wijten aan de complexe procedures die lange lijsten van over te leggen documenten en certificaten vereisen in combinatie met de –voor buitenlanders- weinig tolerante houding van gunnende instanties. Enkele Italiaanse documenten hebben zelfs geen buitenlands equivalent, zoals het anti maffia certificaat en het certificaat van betaalde sociale premies.
Met ingang van 18 april a.s. zal het in principe niet meer nodig zijn om additionele documenten in verband met uitsluiting en selectiecriteria over te leggen. De praktijk zal uitwijzen of toch nog extra documentatie in Italië wordt gevraagd, bijvoorbeeld in het kader van de geldende anti maffia wetgeving.
In ieder geval is dit een stap vooruit voor de cross border aanbesteding van werk. Die was tot op heden vrijwel alleen mogelijk in Italië voor Nederlandse bedrijven met een Italiaanse nevenvestiging, een zelfstandige Italiaanse dochteronderneming of een deelname in een Italiaanse joint venture met een local partner.
Johan de Flines is avvocato in Milaan sinds 1996
