Eind 2009 zag ik Richard Susskind voor het eerst spreken op een congres in Nederland. Aan de vooravond van de publicatie van zijn boek The End of Lawyers. En het was niet de laatste keer dat ik hem zag optreden. Susskind werd vanaf dat moment een veelgevraagd spreker op juridisch getinte seminars.
Begin 2010 werd Susskind ook door dit blad geïnterviewd. Hij voorzag toen: cliënten die hun eigen contracten opstellen, outsourcing naar lage lonenlanden en juridische dienstverlening door niet-juristen. In het boek Tomorrow’s lawyer, dat vorig jaar uitkwam, deed hij er nog een schepje bovenop: “IT en internet zorgen binnen twee decennia voor radicalere veranderingen in het recht dan wat er in de afgelopen twee eeuwen is veranderd.”
Waarom deze aanloop? De afgelopen weken bezocht ik verscheidene congressen en seminars, van techneuten, van managers, van zzp’ers, van advocaten, notarissen en rechters. En wat me opviel is dat er nog steeds met groot enthousiasme in de glazen bol wordt gekeken, en dat iedereen het ook wel zo’n beetje eens is over wat er gaat komen, maar dat de veranderingen zelf wel heel langzaam lijken te gaan. Dat leidt tot een zeker ongeduld en déja-vuïsme bij ondergetekende.
Maar wellicht zit ik iets te dicht in de buurt van het oog van de orkaan. En ben ik daardoor minder goed in staat de ontwikkelingen op waarde te schatten. Ontwikkelingen die er wel degelijk zijn. Want ja, de grote kantoren nemen in steeds sneller tempo afscheid van minder rendabele praktijken; ja, de opmars van hoog-gespecialiseerde nichekantoren is onweerlegbaar; ja, de opkomst van de flexibele schil in zowel profit als non-profit organisaties is duidelijk waarneembaar; ja, prijsmodellen worden steeds diverser en creatiever en het uurtje-factuurtje blijkt steeds meer achterhaald en ja, de concurrentie van niet-traditionele dienstverleners neemt snel toe. De digitalisering ten slotte slaat zijn vleugels breed uit en lijkt voorlopig vooral in de rechtspraak effect hebben.
Dus het landschap verandert wel degelijk, en zelfs relatief snel. En van de twee decennia van Susskind is nog niet eens tien procent verstreken. Misschien moet ik wat minder vaak naar congressen toe.
