De Wob, de WAHV, de wet dwangsom en de mogelijkheid een proceskostenveroordeling te krijgen bij een beroep niet tijdig beslissen dienen ieder voor zich een goed doel. Maar de combinatie is vatbaar gebleken voor misbruik. Enkele juridisch adviseurs hebben zich toegelegd op bijstand aan personen met een verkeersboete. De dienstverlening kost de beboete personen weinig of niets. Als het mee zit wordt de boete betaald door de juridisch adviseur, die zelf de opgehaalde dwangsommen en proceskostenvergoedingen in zijn zak steekt. De adviseurs werken met ruime machtigingen, die hen in staat stellen vele procedures aanhangig te maken op eigen naam en op naam van de rechtzoekende burger, veelal zonder dat die burger daarover wordt geïnformeerd. Soms zijn de adviseurs kruislings elkaars gemachtigde om zodoende voor proceskostenveroordelingen in aanmerking te komen. Toegegeven, enige creativiteit kan hen niet worden ontzegd.
Maar kan dat nu zo maar? Nee, niet meer. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft in enkele uitspraken van 19 november 2014 een halt toegeroepen aan die praktijk, althans in die gevallen dat sprake is van kwade trouw en evident misbruik van (proces)recht. Anders dan het BW kent de Awb het leerstuk van misbruik van (proces)recht niet. Uniek is dat de hoogste algemene bestuursrechter toepassing geeft aan artikel 3:13 BW en daarbij overweegt dat de aard van de rechtsbetrekking, in dit geval de bevoegdheid te procederen, zich niet verzet tegen toepassing van die rechtsregel buiten het vermogensrecht. De sanctie op misbruik van procesrecht is niet-ontvankelijkverklaring van het beroep. Dat is een heftige beslissing, omdat de burger daarmee de toegang tot de rechter wordt ontzegd. Niet de juridisch adviseur wordt getroffen, maar de burger, aan wie het handelen van de adviseur wordt toegerekend.
Zijn er nog meer remedies tegen dergelijk misbruik? Jawel. Bestuursorganen en bestuursrechters kunnen rechtsbijstandverleners (niet advocaten) tegen wie ernstige bezwaren bestaan, weigeren. Die maatregel raakt vooral de rechtsbijstandverlener en niet de burger zelf, die er voor kan kiezen om zich voor het verdere verloop van de procedure door een andere rechtshulpverlener te laten bijstaan. Verder heeft de minister van BZK aangekondigd de wet zodanig te wijzigen dat de dwangsomregeling niet meer geldt bij Wob-verzoeken. Dit roept hopelijk een halt toe aan genoemd misbruik van procesrecht. Veelschrijvende burgers met een missie stop je er niet mee af, zo heeft de gemeente Dordrecht ervaren.
