Mr. van de week is Kees Bastmeijer, hoogleraar Natuurbeschermings- en waterrecht aan de Universiteit van Tilburg. Hij doet onderzoek naar de rol van het recht bij natuurbescherming, onder meer tegen de achtergrond van een veranderend klimaat en toenemende economische activiteiten. Afgelopen vrijdag, 26 maart, hield hij zijn inaugurele, met de titel: ‘Ieder voor zich en de natuur voor ons allen.’ Over de relatie tussen mens en natuur en de toekomst van het natuurbeschermingsrecht.
Kan het recht de natuur ook maar enigszins beschermen tegen gevolgen van klimaatverandering, milieuvervuiling, ontbossing et cetera?
Deze vraag stel ik mij regelmatig en stond ook in mijn rede centraal. We hebben veel natuurbeschermingsrecht maar het is nog steeds enorm moeilijk om natuurdoelen te halen. Dit heeft denk ik mede te maken met de grondhouding van de mens ten aanzien van de natuur. Milieufilosofen onderscheiden de ‘heerser’, de ‘rentmeester’, en twee meer ecocentrische houdingen (‘partner’ en ‘participant’). De heerser staat boven de natuur, vindt natuurbescherming geen doel op zich en lost problemen op met technologie. De rentmeester plaatst zich ook boven de natuur, maar voelt jegens God of toekomstige generatie een verantwoordelijkheid voor natuurzorg. Oude bronnen uit de Romeinse tijd en de verlichting geven duidelijk een heersersbeeld: de natuur is er voor de mens en mag vrijelijk benut worden. Vooral de laatste 100 jaar zien we in het natuurbeschermingsrecht een verschuiving van heerserschap (bescherming van voor de mens nuttige dieren) naar rentmeesterschap (natuurbehoud voor toekomstige generaties). Begrippen als ‘verstandig gebruik’ of ‘duurzame exploitatie’ laten in de praktijk de mens echter voldoende ruimte om te blijven heersen. Daar waar het recht wel strikt is, bijvoorbeeld het Europese Natura 2000-regime, is er veel verzet: zodra sociaal-economische activiteiten belemmerd worden, moet het natuurbeschermingsrecht worden aangepast. Politiek speelt hier een centrale rol, waarbij opvallend is dat het niet alleen de VVD en PVV betreft; ook de partij die zich voordoet als de ‘rentmeester’-partij – het CDA – is zeer actief in het afzwakken van het natuurbeschermingsrecht ten behoeve van sociaal-economische belangen. Tegelijkertijd neemt de druk op natuurwaarden alleen maar toe. De bovenstaande vraag kan dus volgens mij alleen een positief antwoord krijgen indien we echt harde grenzen durven te stellen aan nadelige gevolgen van menselijke activiteiten voor de natuur.
Wat is uw belangrijkste onderzoeksthema?
De rol van het recht bij het beschermen van natuurwaarden. Daarbij heb ik speciale aandacht voor de poolgebieden, het beschermen van de laatste wildernisgebieden in Europa, maar zeker ook het behouden en laten herstellen van de Nederlandse natuur. De komende jaren wil ik mij daarbij meer gaan verdiepen in de raakvlakken van natuurbeschermingrecht en waterrecht. Onder meer klimaatadaptatie maakt dat raakvlak extra relevant, want zowel water als natuur heeft ruimte en verbondenheid nodig.
Wat is het belang van de natuur voor de mens?
Op veel plaatsen in de wereld biedt de natuur voedsel en bescherming voor de mens (bijvoorbeeld kustbescherming door mangrovebos), maar ook voor de Nederlanders blijft de natuur van belang. Er liggen nog steeds verbanden met voedsel en veiligheid, maar de natuur is voor veel mensen ook een plaats voor recreatie en ontspanning. Ook voor kinderen kan de natuur echt leuk zijn. Ouders en scholen zouden kinderen wat vaker met de natuur kennis moeten laten maken.
Bent u van het type ‘de paden op de lanen in’?
Ik kom al vanaf mijn jeugd veel in de natuur, maar het liefst niet op paden en lanen. Een paar jaar geleden ben ik met een goede vriend een paar dagen met volle bepakking en kaart en kompas door Schotland getrokken. Fantastisch! Maar denk maar niet dat ik mij alleen prettig kan voelen met veel bladgroen om mij heen. Zo stond ik vorig jaar met zo’n 50.000 andere mensen enorm te genieten van het U-2 concert in de Arena.
Waar is de mooiste Noord-Brabantse natuur te vinden?
Dat is persoonlijk, maar ik vind zelf de Campina bij Oisterwijk erg mooi. Een vrij groot heidegebied waar je een flink stuk kan lopen zonder twee keer het zelfde pad te hoeven belopen. Maar vergis je niet in de natuurwaarden van tuinen: vorig jaar hadden we zowel kleine bonte spechten als een ransuil in de tuin! Gewoon even opletten.
Wie is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
Ik neem de vrijheid er twee te noemen: prof. Piet Gilhuis (helaas veel te vroeg overleden) en prof. Peter van Wijmen. Erg goede juristen, maar vooral ook inspirerend vanwege hun openheid en oprechtheid. Recht zou minder moeten gaan over trucjes en kortetermijnwinst.
Welk wetsartikel vindt u het mooist?
Artikel 3 van het 1991-Protocol inzake milieubescherming bij het Antarcticaverdrag. In dit artikel wordt expliciet erkend dat ook de wilderniswaarde van Antarctica juridische bescherming verdient. Juristen hebben met dergelijke bepalingen vaak moeite omdat vrij gemakkelijk wordt aangenomen dat het te onduidelijk is wat het precies betekent, maar zo valt de waarde van het behouden van enkele echt ongerepte gebieden op aarde al snel tussen wal en schip.
Welk wetsartikel het slechtst?
Tja, ik denk dan toch het eerst aan de artikelen in de Crisis-en herstelwet tot wijziging van de Natuurbeschermingswet. Het gemak waarmee in een ecologische crisis de natuurbescherming wordt teruggeschroefd ten behoeve van een economische crisis is al opmerkelijk, maar vooral de misvatting dat met de aanpassingen de juridische discussies en procedures zullen verminderen getuigt van weinig inzicht in de materie.
Wat is het hoogtepunt uit uw juridische carrière?
De verdediging van mijn proefschrift in 2002 en het uitspreken van mijn rede vorige week behoren zeker tot de hoogtepunten, maar toen ik tijdens mijn studietijd in de jaren 80 mijn eerste zaak won als rechtswinkelier bij de (toen) Raad van Beroep was ik ook erg blij.
Welke juridische website raadpleegt u vaak?
‘Heinonline’. Een prachtige website met een schat aan internationale juridische publicaties.
Welk boek las u het laatst?
De Derde Chimpansee van Jared Diamond. Een prachtig boek met enorm veel informatie over de relatie tussen mens en natuur in het verleden. Diamond probeert erachter te komen hoe het kan dat samenlevingen ten onder zijn gegaan en dat niet op tijd zagen aankomen. Te weinig aandacht voor de natuur en te veel voor de kortetermijnbelangen is een rode draad. Een goed boek voor het “te lezen”-lijstje van politici en bestuurders.
Met wie zou u een gevangeniscel willen delen?
Met Hugo de Groot. In zijn Mare Liberum legt hij uit dat toe-eigening door mensen van dieren en vissen maar ook van land een vrij natuurlijk proces is, maar dat lucht, zee en stranden bestemd moeten blijven voor gemeenschappelijke benutting. Ik zou graag zijn advies hebben hoe we in het recht zouden moeten omgaan met de toenemende schaarste van natuurlijke bronnen. Wellicht zou hij een adviesje willen schrijven ten behoeve van het behoud van de blauwvintonijn want duidelijk is dat we er zelf niet uitkomen.
Weet u een goede Mr. van de Week? Mail ons: office@mr-magazine.nl
