Er zijn politieke partijen die voorstellen doen die lijnrecht ingaan tegen de rechtstatelijke waarden op het gebied van rechtsbescherming en rechtsgelijkheid. De meeste partijen onderschrijven het belang van onze rechtstaat, maar dat klinkt niet altijd door in de concrete voorstellen. Dat staat in een vandaag verschenen onderzoek naar de rechtstatelijkheid van de verkiezingsprogramma’s van tien politieke partijen.
Door een commissie onder leiding van voormalig rechtbankpresident en oud-voorzitter van de Raad voor de rechtspraak Bert van Delden zijn de verkiezingsprogramma’s van tien politieke partijen, die in de Tweede Kamer zitten en deelnemen aan de verkiezingen, doorgelicht op rechtstatelijkheid. Dit in opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten, de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders en de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. Doel van het onderzoek is kiezers meer zicht te geven op de effecten van alle plannen op de Nederlandse rechtstaat.
De volgende leden maken ook deel uit van de commissie: Harm Brouwer (voormalig OM-topman en nu voorzieningenrechter bij kort gedingen), Wouter Veraart (hoogleraar rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit), Inge van der Vlies (hoogleraar staatsrecht en bestuursrecht aan de Universiteit van Amsterdam) en Inez Weski (strafrechtadvocaat bij Weski Heinrici Advocaten). Middels een zogenaamde quick scan heeft de commissie de partijprogramma’s getoetst aan de minimale vereisten van de rechtstaat. Hierbij was de tekst van de partijprogramma’s leidend, in het geval van de VVD ging het om het conceptverkiezingsprogramma.
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste politieke partijen het belang van de rechtsstaat onderschrijven, maar dat dat niet steeds doorklinkt in de concrete voorstellen. De commissie signaleert een aantal plannen die in rechtstatelijk opzicht vragen oproepen. De PVV en in mindere mate de SGP bepleiten volgens de commissie zelfs verregaande beperkingen op de fundamentele vrijheden van moslims die niet voor andere geloofsgroepen en burgers worden gesteld. Dit gaat lijnrecht in tegen de rechtstatelijke waarden op het gebied van bescherming en rechtsgelijkheid, zo stelt de commissie.
Ook blijkt dat op het gebied van immigratie en inburgering VVD en PVV voorstellen om veel strengere eisen op te leggen aan immigranten, huwelijksmigranten en in Nederland wonende partners van immigranten. Bijvoorbeeld als het gaat om hun kennis van de Nederlandse taal. De commissie merkt op dat de partijen daarbij niet ingaan op mogelijk inbreuk op in Nederland geldende mensenrechten.
Begrenzing
Verder stelt de commissie dat in veel programma’s bureaucreatie onterecht wordt afgeschilderd als iets dat per definitie slecht is. De commissie licht toe: “Binnen een rechtstaat vervult zij een essentiële functie door het voorspelbaar maken van de uitoefening van overheidsmacht. Het schrappen van bureaucratie kent dus een begrenzing die door partijen niet wordt benoemd.”
Als andere opvallende trend noemt de commissie het gegeven dat veel politieke partijen naar het strafrecht grijpen als antwoord op tal van maatschappelijke problemen. Denk aan het voorstel tot invoering van minimumstraffen en versterking van de rechtspositie van slachtoffers. De commissie meent dat deze voorstellen hun begrenzing vinden in het recht van de verdachte op een behoorlijk proces voor een onafhankelijke en onpartijdige rechter.
Overboord
In een reactie op het rapport zegt de Nederlandse Orde van Advocaten blij te zijn dat de meeste politieke partijen het belang van onze rechtstaat onderschrijven. Daarnaast zegt de Orde ook: “Daar waar volgens de commissie door enkele partijen de rechtstatelijke grens wordt overschreden, roept de Orde ertoe op de waarden van onze rechtstaat niet overboord te gooien.” De Orde merkt nog op dat geen van de partijen rept over de plannen van Teeven om het toezicht buiten de advocatuur te organiseren. In dat verband zegt de Orde: “Als partijen wezenlijke maatregelen voorstaan die de essentie van de rechtstaat raken, gaat de Orde ervan uit dat deze ook in de verkiezingsprogramma’s staan opgenomen, zodat de kiezers goed worden voorgelicht voordat ze naar de stembus gaan.”
In een persbericht uitten ook de gerechtsdeurwaarders hun zorgen. Zij drukken de politieke partijen op het hart om te allen tijde de rechtsbescherming van de burger in het oog te blijven houden. John Wisseborn, voorzitter van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders: “Nog niet eens zo lang geleden stonden de drie juridische beroepsorganisaties gezamenlijk te demonstreren op het Plein in Den Haag, tegen de sterke verhoging van het griffierecht. De voorgestelde verhoging was een typisch voorbeeld van een forse aantasting van het recht van de burger op een vrije toegang tot het recht. Dat is inmiddels voor een deel teruggedraaid, maar ook op andere gebieden zien wij dat in het streven naar bezuiniging, innovatie en efficientie er te grote stappen worden gezet waardoor de rechtsbescherming in het geding komt. Vandaar onze oproep aan de politiek.”
Ook de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie concludeert op basis van het rapport dat de rechtszekerheid in de Nederlandse samenleving onnodig onder druk komt te staan door het korte termijn denken van de partijen.
Klik voor het gehele rapport hier.
