De KEI-digitalisering in de civiele procedure is een grote verandering, zo eindigde mijn vorige blog, dat deze week als meest gelezen blog op mr-online staat. Toen viel de nieuwe Trema op de mat. Daarin een vooruitblik op de preadviezen van de Nederlandse Juristenvereniging van dit jaar, waarin afscheid van de klassieke procedure centraal staat. In het deel over de civiele procedure komt het woord digitalisering niet voor. Als maker van KEI-Civiel werd ik daar niet blij van.
Daarom het preadvies zelf er maar eens bij gepakt. En gelukkig, het woord digitalisering komt in het civiele deel van het preadvies 69 keer voor. De dertiende keer zegt: ”We kunnen wel stellen dat digitalisering binnen de rechtspraak nog in de kinderschoenen staat. Na de invoering van KEI blijft de digitalisering in hoofdzaak nog steeds beperkt tot de wisseling van stukken en communicatie.”
Wat is rechtspraak anders dan communicatie? Een rechterlijke procedure is een uitwisseling van zienswijzen over een probleem; het is een conversatie. Die conversatie kan gebruik maken van allerlei middelen: een face to face gesprek, een gesprek op afstand, uitwisseling van informatie in de vorm van documenten. Die stukkenwisseling zijn we gewend, en digitale stukkenwisseling is inderdaad niet zo’n hele grote stap voorwaarts. Nou is de zelfrijdende auto er ook niet in één stap gekomen, zie daarvoor mijn eerdere blog daarover. De digitale innovatie in KEI Civiel zit hem in andere dingen, en het lijkt me goed er daar eens een paar van onder de loep te nemen.
De procedure wordt transparant
Wie herinnert zich niet de zaak van de rechter die wel of niet gebeld had met een advocaat? De regel is dat je als rechter niet rechtstreeks met een partij belt. Dat is in strijd met het beginsel van equality of arms. De KEI-systemen werken met berichtenverkeer. Procesdeelnemers kunnen een bericht sturen. Dat komt in het dossier, en de andere partij(en) krijgen daar een notificatie van. Alles in het dossier is voor alle andere procesdeelnemers toegankelijk. Je kunt nu dus rechtstreeks met de rechter communiceren, en ook de rechter kan met berichten de regiefunctie uitoefenen. Over die regiefunctie hieronder meer. De communicatie wordt zo volledig transparant, en dat versterkt de equality of arms.
De rechter kan digitaal regie voeren
Het woord regie komt in het civiele deel van het preadvies 160 keer voor, en is daarmee na mediation (482 keer) en het begrip rechtspraak (442 keer) het meest gebruikte begrip. Wij hebben de regiefunctie van de rechter bij het ontwerp van KEI Civiel centraal gesteld. Dat begint al bij de agenda voor de zitting. De rechter bepaalt, doorgaans na binnenkomst van het verweerschrift, of er wel of niet een zitting moet komen. De rechter kan partijen daarover raadplegen met het berichtenverkeer (zie hierboven). Beslist de rechter dat er een zitting komt, dan vraagt het systeem om een agenda voor de zitting. Die agenda komt in de uitnodiging voor de zitting, die automatisch in het digitale dossier verschijnt. Deze gang van zaken vervangt het comparitievonnis. Als de zitting gehouden is, liefst meteen aan het eind van de zitting, kan de rechter het vervolg bepalen. Hebben partijen hun geschil geregeld? Is er voldoende informatie voor een uitspraak? Moeten partijen nog informatie aanleveren? Moet er een nieuwe zitting komen? De rechter kan dat vervolg meteen, zelf, op de zitting, in het systeem zetten.
Elke keer dat er in de zaak iets gebeurd is, presenteert het systeem op deze manier digitaal de mogelijkheid om het vervolg te bepalen. Dat kan een routinebeslissing zijn, maar ook iets waar de zaaksrechter over na moet denken. En zodra dat vervolg bekend is, krijgen de procespartijen daar een bericht van. In het openbare zaakverloopregister is ook meteen de laatste stand van de zaak te zien.
Meten is weten
De civiele preadviseurs constateren dat regie, maatwerk en de centrale rol van de mondelinge behandeling nog niet ingeloste beloften zijn van de wetswijziging van 2002. Zij verklaren dat met verwijzing naar de effecten van het output-financieringsmodel om te verklaren waarom die beloften niet ingelost zijn: gerechten concurreren op kwantiteit om geld binnen te halen, en daarmee komt de kwaliteit in het gedrang. Bij het ontwikkelen van KEI-Civiel is mij steeds weer opgevallen dat er qua procespraktijk nog behoorlijke verschillen zijn tussen de gerechten. De nieuwe systemen kunnen daar veel informatie over leveren. Die informatie kan helpen om beter onderbouwd effectieve en efficiënte processturing in te richten. Uit onderzoek blijkt dat innovatie ook een kwestie is van mindset. Ik denk dat de combinatie van mindset en kennis er, met de wetswijziging van 2016, voor kan zorgen dat het lukt.
