ODR2016 liet met een digitaal toegangskaartje en het conferentieprogramma in een app op je smartphone zien dat het ze ernst is met digitalisering. De vijftiende ODR (Online Dispute Resolution) Conference was op 23 en 24 mei in Den Haag, in de prachtige vergaderzaal van het Vredespaleis. Er wordt in de ODR veel geëxperimenteerd, en uit al die experimenten valt veel te leren. En nu de vergadering in Nederland was kon de Nederlandse rechtspleging flink uitpakken: over wat al gerealiseerd is, waar aan gewerkt wordt, en over de plannen voor de toekomst. Dat maakte veel indruk: volgens een deelnemer is de toekomst van de digitale geschiloplossing in het Nederlands. Hier een kleine collectie souvenirs van de conferentie.
Rechtwijzer 2.0
Met Rechtwijzer uit elkaar kunnen stellen die uit elkaar willen een plan maken om hun scheiding te regelen, en die scheiding vervolgens ook regelen. Tot nu toe hebben zo’n 250 stellen dat ook echt gedaan. Uit klantwaarderingsonderzoek blijkt dat zij tevreden zijn. Er is veel interactie met de gebruikers om de Rechtwijzer nog verder te verbeteren. Rechtwijzer uit elkaar is ontwikkeld door HiiL Innovating Justice en Modria geschiloplossingssystemen, in opdracht van de Raad voor Rechtsbijstand.
DemanderJustice: de Uber van de rechtshulp
DemanderJustice (DJ) is een Franse site waar je voor 40 euro een regeling kunt proberen te treffen met je wederpartij. Lukt dat niet, dan kun je voor nog eens 70 euro je zaak voorleggen aan de rechter. Het gaat hier om procesbelangen tot € 10.000, die je zonder advocaat voor de rechter kunt bepleiten. Er zijn op het moment dat ik dit schrijf meer dan 250.000 zaken gedaan met DJ. Ongeveer de helft is geschikt, en van de zaken die voor de rechter komen heeft de eiser in meer dan 80% van de gevallen gelijk gekregen. DJ is de Uber van de rechtshulp: De Franse balie deed aangifte wegens onbevoegde uitoefening van een beschermd beroep. DJ werd in twee instanties vrijgesproken, maar de aangiften gaan nog steeds door.
KEI en Tomorrow’s Judges
KEI is, behalve de afko van Kwaliteit en Innovatie en KEIgoed, ook nog een steen in de vijver van de Nederlandse rechtspraak. Digitaal werken alleen is niet genoeg. Digitale rechtspraak heeft een ander soort rechter nodig. De rechter gaat meer en actiever regie voeren. De rechtspraak moet begrijpelijker en toegankelijker worden. De rechter die toezicht houdt heeft veel meer informatie en kan daarom ook beter met bijvoorbeeld lokale overheden spreken over de patronen die uit al die informatie naar voren komen.
De aanwezigen waren blij verrast en verbaasd over rechters die zelf nadenken over hun rol in de samenleving en hoe ze die willen verbeteren.
Digitaal procederen: leren van ervaring
De ervaring met digitalisering, bijvoorbeeld met de eKantonrechter, heeft veel vragen opgeleverd die voor de verdere ontwikkeling van ODR van belang zijn. Daarbij is de allerbelangrijkste vraag, hoe je de verwerende partij in een geschil bij de procedure betrekt. Samen een geschil oplossen lukt vaak niet, en dan blijft de eisende partij niets anders over dan zelf naar de rechter te stappen. Digitale toegang voor de verwerende partij blijkt overal in Europa nog een probleem te zijn omdat de digitale identificatiemiddelen nog niet goed genoeg zijn om zeker te weten wie er binnenkomt op het portaal. Een andere kwestie is, hoe de rechtspraak beter aan kan sluiten op de problemen waar de rechtspraak voor is ingericht. Tien jaar geleden was het beeld, dat wie een probleem had daarmee naar een advocaat ging, en die ging dan voor je naar de rechter. Dat beeld klopte niet. We weten nu veel meer over wat mensen doen als ze een probleem hebben. Oplossen van een probleem lijkt misschien meer op een netwerk of een cloud dan op een lineaire keten. Wat betekent dat voor de rechtspraak als probleemoplosser? En wat doen we met deze observatie van een rechtsbijstandsverzekeraar: onze klanten willen actiever bij hun procedure betrokken zijn. Ze zijn goed geïnformeerd, hebben op het Internet alle informatie tot hun beschikking, en ze willen zelf mee bepalen wat er gebeurt in hun zaak.
Ik verwacht dat er steeds meer zullen mensen komen die zelf procederen, omdat ze dat beter kunnen, of omdat ze geen rechtsbijstand kunnen betalen. De rechtspraak in Nederland gaat in het KEI-programma binnenkort aan de slag om dat te realiseren.
Concurreren, opvolgen of integreren?
De deelnemers konden stemmen over de vraag, hoe ODR en rechtspraak zich het beste tot elkaar kunnen verhouden. Moeten ze met elkaar concurreren om de kwaliteit te verhogen, moet ODR alleen in de voorprocedure, of moeten ze volledig geïntegreerd worden? Aan het eind van de conferentie stemden de deelnemers overweldigend voor volledige integratie. De deelnemers laten daarmee zien dat we ze hebben kunnen overtuigen dat de rechtspraak digitaal procederen kan realiseren.
Liever ervaring dan plannen
Het lastige met dingen als ODR en Rechtwijzer is, dat je alleen als gebruiker kunt zien hoe het werkt. Daarvoor moet je bijna altijd betalen. Ik had gehoopt op ODR2016 veel ODR in werking te zien, want daar wil ik graag van leren om de KEI-processen beter in te richten. Er was een serie pitches van vijf minuten waarin soms wel, maar vaker geen ODR te zien was. Verder werden er vooral plannen gepresenteerd. Het Engelse Her Majesty’s Online Court (HMOC) trekt veel aandacht. Hier is de link maar mijn blog daarover. HMOC is onderdeel van een vierjarenplan met grote ambities. De ervaring met die plannen heeft geleerd dat ze zelden helemaal waarmaken wat ze beloven. En hoewel ze vaak toch wel resultaat halen op onderdelen, valt er in de planfase meestal nog niet veel van te leren.
