De koloniale rechtbanken van de 19e en 20e eeuw in Nederlands-Indië kenmerkten zich door ongelijkheid en partijdigheid, en superioriteitsgevoel en raciale vooroordelen over de islam onder de Nederlanders. Dat constateert Sanne Ravensbergen in haar proefschrift Courtrooms of conflicts, waarin ze het koloniale strafrecht analyseerde. Ze promoveerde 27 februari in Leiden.
Al bij het begin van de VOC op Java (17e eeuw), begonnen de Nederlanders zich te bemoeien met de bestaande Javaanse rechtssystemen. Die werden in de 19e eeuw omgevormd tot een koloniaal strafrechtsysteem met aparte rechtbanken en wetten voor verschillende bevolkingsgroepen, zoals Europeanen en de Javaanse en Chinese bevolking. Deze hebben twee eeuwen bestaan, als middel om het repressieve koloniale bestuur te handhaven.
Aan het begin van de negentiende eeuw bestonden er twee landraden (rechtbanken) op Java, rond 1874 waren er maar liefst 89. Om na te gaan hoe het er in de landraden aan toe ging en in hoeverre de koloniale rechtbanken werden geaccepteerd door de lokale bevolking, dook Ravensbergen de archieven in Jakarta en Den Haag in om processtukken te bestuderen. Ze trof veel dagelijkse conflicten, ongelijkheid, onzekerheid en onrechtvaardigheid aan. En partijdigheid: de Europese rechtbanken werden geleid door juristen, in de niet-Europese rechtbanken werd lange tijd rechtgesproken door bestuursambtenaren met belangen in de regio.
Ravensbergen ontdekte vooral veel conflicten tussen diverse actoren, zoals de Javaanse aanklager, de islamitische adviseur, de Chinese kapitein, Javaanse rechtbankleden en de Nederlandse voorzitter. Conflicten gingen bijvoorbeeld over de vraag wat voor soort rechtspraak in een bepaalde zaak moest worden toegepast: lokaal, Nederlands of religieus recht.
Volgens Ravensbergen leidden superioriteitsgevoel, raciale vooroordelen en achterdocht over de islam onder de Nederlanders tot onwetendheid en wantrouwen ten opzichte van bijvoorbeeld de islamitische religieuze adviseur, naar wie nauwelijks werd geluisterd. De Nederlanders beweerden dat de deze adviseur in diefstalzaken altijd zouden adviseren tot het afhakken van de rechterhand. Ravensbergens archiefonderzoek laat zien dat deze karikatuur niet klopt: de islamitische adviseurs gaven allerlei soorten adviezen en zeker niet altijd ‘wreder’ dan het uiteindelijke vonnis.
Lees hier een uitgebreid interview met Sanne Ravensbergen.
