PG Silvis: Rechtstaat kan tegen een stootje

Delen:

Foto Chantal Ariëns

De roep om strenger straffen als de oplossing van alle kwaad is te eenvoudig, aldus Jos Silvis, procureur-generaal bij de Hoge Raad. Hij vindt dat de strafrechtelijke praktijk niet helemaal doof kan blijven voor de geluiden uit de politiek en de samenleving, maar “strafrechtelijke interventies, hoe noodzakelijk ook, lossen de achterliggende problemen lang niet altijd op.”

Het punitieve aspect van het strafrecht is wat krachtiger aangezet de laatste jaren, constateert Jos Silvis, die ruime ervaring heeft in het strafrecht – hij was eerder onder meer rechter, raadsheer en advocaat-generaal bij de Hoge Raad. “Straffen zijn omhooggegaan, de politiek dringt erop aan. De strafrechtelijke praktijk kan niet helemaal doof blijven voor die geluiden uit de samenleving, wil zij als legitiem worden ervaren.

Averechts

Onproblematisch is het niet, vindt Silvis. “Als we weten dat sommige strafrechtelijke reacties averechts werken, moeten we daaraan aandacht besteden. We zijn immers een samenleving die hecht aan rationaliteit.”

Maar als blijkt dat het effect van gevangenisstraffen gering is, of als er nieuwe inzichten komen die het criminele gedrag van mensen kunnen verklaren en kunnen ombuigen, moeten we daar wel naar kijken en niet alleen roepen dat we strenger moeten straffen en klaar. Maar zolang wij geen andere, maatschappelijk aanvaarde manier hebben om belangrijke problemen die wij nu als criminaliteit benoemen aan te pakken, zal het strafrecht blijven bestaan en een rol spelen in onze maatschappelijke ordening. Welke, dat is niet aan mij. Ik denk dat de beoefenaren van het strafrecht goed beseffen dat strafrechtelijke interventies, hoe noodzakelijk ook, de achterliggende problemen lang niet altijd oplossen. Maar er zouden nog grotere problemen zijn als we geen strafrechtelijk apparaat hadden.”

Schiedammer parkmoord

In 2002 was Silvis voorzitter van de meervoudige stafkamer die in de zaak van de Schiedammer parkmoord in eerste aanleg Cees B. veroordeelde voor de doodslag op de tienjarige Nienke. Zes jaar later bleek niet Cees B., maar Wik H. het te hebben gedaan. Sindsdien popt zijn naam altijd op als het over gerechtelijke dwalingen gaat. Sommige mensen, onder wie de rechtspsycholoog Peter van Koppen, vonden het een schande dat Silvis in 2012 tot rechter in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg werd benoemd. Hij heeft geen moeite met die kritiek. “Het hoort bij de professionaliteit van rechterschap om kritiek te kunnen verdragen, zeker als zaken achteraf niet goed blijken te zijn gegaan. Ik ben het ook nooit uit de weg gegaan. Ik kan me de boze reactie van mensen best voorstellen als ze lezen dat een rechter die een fout heeft gemaakt toch wordt gepromoveerd.”

Harde kant van rechterschap

Maar, vervolgt Silvis, het komt vaak voor dat een zaak in eerste aanleg anders wordt beoordeeld in hoger beroep. En dat er later ander bewijs naar voren komt. Dat kan. Het feit dat daarmee soms veel publiciteit gepaard gaat, is een harde kant van het rechterschap. Peter van Koppen heeft veel goeds betekend voor het strafrecht. Zijn kritiek op mijn verkiezing in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en op mijn benoeming als procureur-generaal heb ik nooit als persoonlijk opgevat. Dat weiger ik gewoon. Zijn agenda is dat in het recht forensisch wetenschappelijke inzichten sterker aan bod moeten komen. Dat is heel legitiem.”

Dialoog

Wat Silvis boeit in het strafrecht, is de begrenzing van de emotie. “Het moderne strafrecht is feitelijk een beperking van de directe persoonlijke reactie op een incident en is bedoeld om eigenrichting tegen te gaan”, zegt hij. Nemesis en Justitia zijn niet voor niets twee verschillende godinnen. Wraak is iets anders dan recht. “Als PG is het mijn taak dat voortdurend in de gaten te houden.” Ook al is dat soms tegen het zere been van politici die zich van fermere bewoordingen bedienen. De rechtstaat kan wel tegen een stootje.”

Polen

Maar Silvis maakt zich wel zorgen. The rule of law is geen in beton gegoten zekerheid. “Het is niet voor niets dat Eurocommissaris Timmermans Polen heeft gewaarschuwd geen maatregelen te nemen die in strijd zijn met de fundamentele rechtsbeginselen van de Europese Unie,” zegt hij. In Polen dreigt de politiek zich steeds meer te gaan bemoeien met rechterlijke benoemingen om onafhankelijkheid terug te dringen. In Turkije worden rechters vastgezet. (…) “De wil om politieke macht uit te oefenen op de rechtspraak is onacceptabel.”

Montesquieu

De internationale ontwikkelingen nopen tot zelfreflectie, vindt Silvis. “We kunnen wel voortdurend kritiek hebben op wat er bij de buren gebeurt, maar we moeten ook kritisch, maar zeker niet somber, naar ons zelf blijven kijken. Wordt hier in Nederland wel voldoende uitgelegd wat de waarde is van de rechtstaat, hoe belangrijk het is dat er een systeem van checks and balances bestaat? We kunnen niet volstaan met de opmerking dat de dogma’s van de rechtstaat hier goed zijn gewaarborgd. De rechtstaat staat niet stil, Montesquieu heeft het niet voor eens en voor altijd goed gezien. Het systeem zal zich dus blijven moeten vernieuwen.”

Twitterende rechters

Dialoog is daarbij essentieel, aldus de PG. Dat er open dagen zijn, twitterende rechters, dat vonnissen in begrijpelijke taal worden gegoten vindt Silvis heel goed. “Met dit soort initiatieven onderkennen we het belang van een goede uitleg wat we doen en waarom we dat doen. In Polen lijkt vanuit verschillende posities veel te weinig te worden gecommuniceerd, misschien ook door de rechters zelf. Zij moeten hun positie duidelijker proberen te maken, want respect is nooit vanzelfsprekend.”

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven