Afschaffing gefinancierde rechtsbijstand vormt bedreiging voor de vitaliteit van het recht. Hoe de rechtsstaat verder wordt afgebroken.
Minister van rechtsbescherming Dekker veegde dit voorjaar tijdens het kamerdebat over de de gefinancierde rechtshulp vele jaren van studeren, consulteren, onderzoek en drie rapporten van gezaghebbende commissies van tafel. Volgens de deskundigen was sprake van ernstig achterstallig onderhoud. Er moest minstens € 127 miljoen bij. Dat lijkt niet veel, als je het vergelijkt met de € 2 miljard die is gemoeid met de afschaffing van de dividendbelasting. Maar de uitkomst dat er geld bij moest, was op voorhand in de onderzoeksopdracht uitgesloten en onbespreekbaar.
En nu doet Dekker wat in de commerciële praktijk ‘achteruit onderhandelen’ wordt genoemd. We gaan de gefinancierde rechtshulp, behalve in straf- en asielzaken, gewoon helemaal afschaffen. Dat in het regeerakkoord is afgesproken dat er geen rechtsgebieden zouden afvallen, lijkt onze rechtsbeschermer niet te deren.
Nog wat andere rechtsstatelijk onzindelijkheid uit de liberale koker. Van de plaats delict in een achterstandswijk een strafverzwarende omstandigheid te maken. Van harte bezuinigen op de vergoeding voor strafpleiters, juist als bijdrage aan de rechtsstaat. Omdat het dan niet zo veel wordt met de verdediging. Het uitsluiten van een beroep op internationale mensenrechtenverdragen bij de Nederlandse rechter. De tolpoort van de kostendekkende en veel te hoge griffierechten. Het afknijpen van de rechtspraak, die als een buitendepartement van het ministerie wordt beschouwd. Het gaat geleidelijker en subtieler dan in Hongarije en Polen, maar ook hier wordt de rechtsstaat afgebroken. De Groningse hoogleraar Brouwer zei het vorige jaar in een interview met Mr.: “Politici hebben eigenlijk een hekel aan het recht en ook aan rechters.” En aan burgers die procederen.
Dat was niet zo lang geleden anders. Ons Burgerlijk Wetboek, zoals dat in 1992 werd ingevoerd, getuigt juist van veel liefde voor het recht. De politici codificeerden daarin de door de rechtspraak tot ontwikkeling gebrachte rechtsvinding aan de hand van open normen. Zodat een betere, meer op het voorliggende geval toegesneden oplossing zou kunnen worden geboden, dan met het legisme van de ééndimensionale regel. De invulling van deze open normen werd nadrukkelijk aan de rechter en de rechtsontwikkeling overgelaten.
De zorgvuldigheid die in het maatschappelijk verkeer betaamt. De eisen van de redelijkheid en billijkheid. Molengraaff schreef over Lindenbaum/Cohen dat er zelden een arrest is gewezen waarvan “een zoo heilzame invloed op ons rechtsleven mag worden verwacht.” Dat was dankzij drukker Lindenbaum, die procedeerde tot de Hoge Raad. Zou hij nu on- of minvermogend was geweest, dan zou hij dat helemaal zelf moeten bekostigen. Een ander, invloedrijk arrest is Haviltex. Dankzij de kleine ondernemer Ermes, die op een toevoeging procedeerde. Zo ook het jeugdige verkeersslachtoffer Jantje de Waard. Het arrest in zijn zaak zorgde voor betere bescherming van kwetsbare verkeersdeelnemers. Ook de zaak van de DES-dochters, over collectieve aansprakelijkheid voor een gebrekkig geneesmiddel, werd gedaan op een toevoeging. En zo zijn er tal van andere uitspraken in zaken van heel gewone mensen, die aan het rechtsleven en aan een rechtvaardiger samenleving hebben bijgedragen. Die uitspraken versterken de schaduwwerking van het recht, die ervoor zorgt dat burgers juist minder vaak naar de rechter hoeven. Maar die notie lijkt aan deze minister geheel voorbij te zijn gegaan.
Afschaffing van de gefinancierde rechtshulp in civiele zaken leidt niet alleen tot grote machtsverschillen en rechtsongelijkheid, waar in veel reacties en commentaren al op is gewezen, maar vormt ook een bedreiging van de vitaliteit van het recht. Terug naar het legisme en de klassenmaatschappij van de 19e eeuw.
