De Dag van de Rechtspraak ging over de toekomst van de rechter, maar het beeld van de rechter hier en nu was ook interessant. De rechter wordt gezien als een Volvo V70 model stationwagon, zo bleek uit de antwoorden vanuit de zaal op de eerste vraag van dagvoorzitter Annechien Steenhuizen.
De Zweedse kwaliteitsauto bleef enkele straatlengtes voor op concurrenten als Max Verstappens Red Bull 13, de Citroën Deux Chevaux en de Tesla. “Rechters zien zichzelf als robuust en betrouwbaar,” concludeerde Steenhuizen op 28 september in Tivoli Vredenburg in Utrecht.
Een digitale voorloper is de rechter niet, valt te concluderen uit de stemrondes. Het rapportcijfer 4 scoort het hoogst als het om digitale vaardigheden gaat. Flink sneller werken (een belangrijke doelstelling van de Raad voor de Rechtspraak) zit er voorlopig niet in. De rechter heeft wel veel vertrouwen in de eigen onmisbaarheid: slechts weinigen onder de aanwezigen verwachten dat robots binnen vijf jaar kunnen rechtspreken.
Melkboer
Daarna werd er uiteraard veel over de toekomst gepraat, onder meer door Lord John Thomas. De hoogste rechter van Engeland en Wales stelde dat de rechterlijke macht gekleineerd dreigt te worden in tijden van populisme, en nam het op voor rechters die door de tabloids tot ‘vijanden van het volk’ werden verklaard na het Brexit-vonnis.
In deelsessies werd de toekomst onder meer bekeken vanuit het oogpunt van rechterlijk gezag in een tijd van mondige burgers. Het advies was: ‘Stel je kwetsbaar op’. Ook het perspectief van ‘nabijheid in de toekomst’ kwam aan bod, waarbij de aanwezige rechters de wenselijkheid van ‘rechtspraak via een beeldscherm’ en ‘rechtspraak bij u thuis’ in twijfel trokken. “De meeste mensen komen maar één keer in hun leven in de rechtbank. Het gaat om beslissingen die uiterst ingrijpend zijn. Daarom is rechtspraak met rituelen omgeven. De rechter is geen melkboer die elke dag komt.”
Topjurist
Wat de toekomst ook brengen moge, zeker is de rechters zullen moeten innoveren, stelde voorzitter Frits Bakker van de Raad voor de Rechtspraak in zijn slottoespraak. Hij ziet in zijn glazen bol twee soorten rechters: de topjurist, en de rechter van vlees en bloed. “De topjurist legt wetten uit en doet aan rechtsvorming,” legde Bakker uit. “Hij moet kennis van IT hebben en snappen hoe een algoritme werkt, anders kan hij een geschil over een smartphone niet begrijpen.”
Met die topjurist komt het wel goed, verwacht Bakker. Meer zorgen heeft hij om de rechter van vlees en bloed. Die is er voor de burger om de hoek die de behoefte heeft om gezien te worden. Bakker citeerde Ruth de Bock (advocaat-generaal Hoge Raad) die heeft gezegd dat de rechter te vergelijken is met de boer die elk jaar zijn akker ploegt, maar niet door heeft dat hij jaar op jaar grond verliest. Zo geeft de rechter ook terrein prijs, omdat rechtspraak bekend staat als duur, complex, traag en onvoorspelbaar. “En dan wordt geschilbeslechting buiten ons om georganiseerd,” betoogde Bakker. Hij noemde als voorbeeld geschillencommissies maar ook de arbitrage voor de aardbevingsschade in Groningen. “Terwijl we een speciale aardbevingskamer hebben bij de rechtbank Noord-Nederland.”
Verstekkenfabriek
Dat de burger de rechter mijdt is erg, meent Bakker. “We moeten dus goedkoper, sneller, eenvoudiger en voorspelbaarder worden. Daarvoor hebben we innovatie nodig.” Hij wil de drempels onder meer slechten door een experimenteerbepaling op te nemen in de wet, zodat de rechtbanken niet langer gebonden zijn aan procesrecht uit de vorige eeuw. Hij wil, net als Ruth de Bock eerder bepleitte, kijken of in een aantal gevallen de verplichte procesvertegenwoordiging kan worden afgeschaft.
De techniek moet de rechtspraak vooruit helpen, bijvoorbeeld door standaardzaken te automatiseren. “Worden we dan een verstekkenfabriek? Het zij zo, als we daardoor meer tijd kunnen besteden aan zaken die ertoe doen.”
Bakker riep de politiek op om de rechters hiervoor de handvatten te geven: “Zowel voor de rechters die topsport bedrijft als voor de rechter in de breedtesport.”
