Het lijkt wel of het ons steeds gemakkelijker af gaat: mensen te boek stellen als ‘tuig’, ‘relschoppers’ en ‘notoire raddraaiers’, kortom mensen die het niet verdienen deel uit te maken van de samenleving. ‘Ze’ moeten maar zo snel mogelijk opgesloten worden om liefst nooit meer deel uit te maken van de samenleving. Dit soort oordelen klinken steeds overtuigder. Ze lijken rationeel verantwoord en het voelt op een bepaalde manier ook nog ‘lekker’ om je op deze manier ver van ‘deze populatie’ te distantiëren.
Hoe rationeel en verantwoord deze uitspraken ook overkomen, ik geloof er niet in. Voor mij is het kretologie die ongeloofwaardig en mensonwaardig is. De mensen die zich zo uitlaten, zitten ‘s-avonds achter de TV om alles te zien wat het ‘tuig’ heeft aangericht en om misdaadseries of oorlogsfilms te bekijken. Nieuwsmedia staan onmiddellijk klaar om de rellen zo uitgebreid mogelijk te verslaan. En wie leest niet nog even voor het slapen gaan een hoofdstukje uit die spannende detectiveroman?
De realiteit is dat we een haat/liefde-verhouding met misdaad hebben. We verafschuwen haar, maar tegelijkertijd houden we van misdaad en kunnen en willen we zelfs niet zonder. We willen alleen niet dat het ons overkomt.
Kwaad stelt mensen in staat om ‘goed’ te doen. Zonder kwaad is er geen goed; zonder duisternis geen licht en zonder oorlog geen vrede. Negatief en positief houden elkaar in evenwicht. Het één kan niet zonder het ander. Ik durf te stellen dat de samenleving kwaad gewoon ‘nodig heeft’.
Er is geen samenleving denkbaar waarin geen mensen buiten de boot vallen. Iedere samenleving ‘creëert’ zijn eigen ‘uitschot’, zijn eigen ‘tuig’. De samenleving krijgt het ‘tuig’ dat zij ‘verdient’. Verandert de samenleving, dan verandert haar ‘uitschot’, zowel van karakter als van populatie. Het uitschot zegt van alles over de samenleving die het creëerde. Een arts onderzoekt vaak als eerste de urine en de fecaliën van zijn patiënt om te weten te komen wat hem mankeert. Zo vertelt het uitschot van de samenleving wat er aan de samenleving schort.
Vanuit deze optiek zou de berichtgeving over het Harense Facebook-verjaardagsfeestje heel anders kunnen luiden. Bij voorbeeld: ‘Een Facebook-uitnodiging van een 16-jarige meisje heeft op een bijzonder pijnlijke manier aan het licht gebracht hoezeer de samenleving gefaald heeft mensen een spoor te bieden waarin zij zich thuis voelen en zich op een constructieve manier kunnen ontwikkelen. De Facebook-uitnodiging heeft een groot aantal ontspoorde mensen naar Haren gelokt. Zij vierden hun agressie bot door massaal vernielingen, plunderingen aan te richten en brand te stichten. De schade die zij hebben aangericht zijn een gruwelijk blijk van de ernst van het falen van de samenleving jegens deze ontspoorden. Vanzelfsprekend zijn hun wandaden niet toelaatbaar en zullen de daders worden vervolgd en verantwoordelijk gesteld. De regering laat een onderzoek instellen naar de gebeurtenis. Zij zal in dit onderzoek mede de achtergronden, familie- en vriendenkring, scholen en verenigingen betrekken waarvan degenen die op de uitnodiging zijn afgekomen en zich aan wangedrag hebben schuldig gemaakt, deel uitmaken. De regering hoopt uit dit onderzoek voldoende aanknopingspunten te krijgen om de achterliggende problematiek die de betrokkenen tot hun wandaden heeft aangezet, tot oplossing te brengen en de daders op een gezonde manier bij de samenleving te betrekken.’
Een samenleving die op deze manier zou reageren, heeft een totaal andere energie en uitstraling. Ik zeg niet dat dit de ‘juiste aanpak’ is. Ik geef alleen een voorbeeld van hoe het anders kan. En dit soort gedachten zouden het onderzoek, dat onder leiding van Job Cohen zal worden ingesteld, een extra dimensie kunnen geven, een dimensie gericht op het oplossen van oorzaken van de problematiek.
Ik mis bij mensen die zich ongenuanceerd uitlaten, realiteitszin en menselijke betrokkenheid. Ze negeren de verantwoordelijkheid van de samenleving voor het creëren van haar ‘uitschot’. Ik mis ook commitment om daders op constructieve manieren ter verantwoording te roepen, bij voorbeeld door een gezonde dialoog met hen aan te gaan die hen noopt verantwoording te nemen voor hun daden. Dat getuigt van onnodige en onverstandige respectloosheid jegens de daders, die gemakkelijk met nog meer – en gevaarlijker – respectloos gedrag beantwoord kan worden.
In deze tijd komen steeds meer tegenkrachten op tegen de verharding. De in 2010 opgerichte stichting Restorative Justice Nederland, www.restorativejustice.nl zet zich in voor de ontwikkeling van een herstelgerichte aanpak in de Nederlandse justitie, een aanpak die gericht is op een gezonde rehabilitatie en reïntegratie in de samenleving van degenen die de verkeerde kant op zijn gegaan. Sinds 2008 zetten vooraanstaande strafrechtjuristen zich met Forum Levenslang www.forumlevenslang.nl in voor meer medemenselijkheid in het strafrecht. Zij willen levenslang gestraften die na zeer langdurige opsluiting hun leven zouden willen beteren, een nieuwe kans bieden. De onlangs opgerichte stichting Mens en Strafrecht, www.mensenstrafrecht.nl, pleit voor meer aandacht voor de mens achter de delinquent, diens terugkeer in de maatschappij en herstel van wat er misdaan is.
Ik denk dat deze initiatieven niet alleen menselijker zijn; ze getuigen ook van meer realiteitszin dan de kretologie waarmee de samenleving gedurende de laatste jaren teveel is doodgegooid.
