Sinds bestuurlijke vernieuwing via pragmatische initiatiefvoorstellen verloopt in plaats van met drammerige kroonjuwelen, gaat het opeens soepel. Er zijn prima vooruitzichten voor de deconstitutionalisering van de kroonbenoeming van de burgemeester. Nu D66 niet meer meteen de gekozen burgemeester wil invoeren, blijkt er met andere partijen prima te praten over de nadelen van de huidige procedure. En er zijn sinds kort weer landelijke referenda mogelijk. Ook hier is het niet alleen het werk van D66 en ook niet the real deal. De burgerraadpleging is uitsluitend raadgevend. De Grondwet staat het werkelijk uitbesteden van het politieke primaat immers niet toe. Toch kan een klinkende referendumuitslag een politiek feit creëren waar de Tweede Kamer niet gemakkelijk omheen kan. Het bekendste voorbeeld daarvan is het referendum over de Europese Grondwet. Dat was formeel niet bindend, maar heeft wel degelijk de toon over de Europese Unie veranderd.
Makkelijk is het allemaal niet. Allereerst kunnen kiezers alleen reageren op nieuwe voorstellen. Over sommige kwesties, zoals het koningschap, is geen referendum mogelijk. Eén komiek die farao van Nederland wil worden, is wel genoeg. Voor het overige is het vooral zaak om goed op te letten en veel vrienden te hebben. Minister Plasterk besluit over de referendabiliteit van elke nieuwe wet, waarna er binnen vier weken 10.000 geldige handtekeningen bij de Kiesraad moeten liggen. Dat levert een geldig inleidend verzoek op en een nieuwe uitdaging: 300.000 handtekeningen binnen zes weken. Lukt dat, dan komt er een referendum. Neemt 30% van de kiesgerechtigden de moeite om te komen stemmen en heeft meer dan de helft tegen gestemd, dan moet de wet opnieuw worden overwogen.
Referenda tellen in de theorie als voorbeelden van cdirecte democratie: wij bepalen zelf waar het heen moet met ons zompige landje. In de huidige constructie gaan referenda echter vooral over cnegatieve democratie: wij bepalen waar het niet heen moet. Ook dat is democratie, aldus Rosanvallon. Maar wel eentje die het nooit helemaal mag overnemen. Er moet immers iets positiefs overblijven om tegen te kunnen zijn.
