De vorige keer gingen we naar de film: Three billboards outside Ebbing, Missouri. Die gaat over misdaad, de valse schijn van stilzittende politie en verzet daartegen van een nabestaande, tot en met private justice at gunpoint, al werd dat niet helemaal duidelijk want de afloop bleef buiten beeld. (In de tussentijd bent u zelf gaan kijken natuurlijk.) Wél duidelijk is dat eenmaal gepleegde misdaad zo snel mogelijk moet worden opgehelderd en afgerekend. Minister van rechtsbescherming Sander Dekker heeft zich die boodschap kennelijk aangetrokken, want hij haalde het nieuws met het voorstel verdachten voortaan wettelijk te verplichten tot confrontatie met hun beweerdelijke slachtoffers ter zitting.
In de kwaliteitskrant verklaarde Spong dit plan plechtig in strijd met de Europeesrechtelijk vastgelegde onschuldpresumptie. Een verdachte confronteren met ‘zijn’ slachtoffer suggereert immers dat hij eigenlijk al de dader is. Dat kan de bedoeling niet zijn. Of Spong op dit punt bij de hoogste rechters zijn gelijk gaat halen staat nog niet helemaal vast maar daarom is het confrontatieplan nog niet minder bedenkelijk. Met misdaad moet worden afgerekend, maar wél in een zo eerlijk mogelijk proces, terwijl het de vraag is of slachtoffers beter worden van dergelijke gedwongen confrontaties aan het einde van de rit (die lang kan duren).
In de radio vatte Alex Brenninkmeijer een deel van het probleem goed samen: “We leven in een tijd van afrekening.” Wat een schizofrenie eigenlijk: tegenwoordig zijn normen en waarden ‘wat je er zelf van vindt’, maar als anderen zich niet houden aan ‘onze’ normen en waarden dan moet met hen worden afgerekend. De schuld moet ergens blijven maar niet bij onszelf. Maar die schuld is dan toch ook ‘wat jij ervan vindt’, net zo goed als het ‘belang’ van afrekening? Wat is dit meer dan: “Wij vinden het fijn iemand anders te zien lijden die in onze ogen iets verkeerds heeft gedaan”? Eigen schuld is een heel ander verhaal: die wordt op alle mogelijke manieren uit de weg gegaan. Of nog simpeler: “Jij vindt dat ik fout zat. Ik niet.” Dit is de egocentrische of eigenlijk ressentimentele verongelijktheid van een ‘waardeloze’ tijd.
Er is een hardhandige remedie, tenminste voor even. Wie echt volhoudt dat normen en waarden zijn wat je er zelf van vindt kan van schrijver dezes een slag in het gezicht ontvangen, of als zelfs dat niet helpt euthanasie op sociale indicatie. Daartegen zal worden geprotesteerd, maar wat betekent dat als normen en waarden zijn wat je er zelf van maakt? Slachtoffers van die (dood)slagen kunnen eigenlijk alleen zeggen dat zij het niet fijn vonden, gegeven hun ontkenning van algemeen geldige normen en waarden. Daarop kan uw columnist simpelweg stellen dat hij het wél fijn vond en overigens denkt dat het weinig kwaad kan dergelijke domheden uit de weg te ruimen. (Hier ging het dus om rechtmatige schade die niet voor vergoeding in aanmerking komt.)
Strafrechtelijke en andere afrekening vooronderstellen natuurlijk dat moord, doodslag, mishandeling en nog veel meer misdaad zonder meer slecht en dus verboden zijn. Dus moeten dergelijke misdrijven in de allereerste plaats zo goed mogelijk worden voorkomen. Preventie is de kern van alle rechtsbescherming. Harder optreden tegen verdachten doet het goed in tijden van afrekening, maar werkt niet goed tegen misdaad. Dus minister van rechtsbescherming begin in het begin, als volgt (voor zover niet al zo vaak maar tot nu toe vruchteloos uitgelegd):
- Houd op met grootschalige facilitering van misdaad door criminalisering van verdovende middelen. Te veel moord en doodslag zijn er gevolgen van, net zo goed als vrouwenhandel en andere onmenselijkheid worden gefinancierd met zwarte opbrengsten uit die illegale handel. Doe veel meer tegen huiselijk en ander geweld tussen naasten en bekenden, van kindermishandeling tot en met andere relationele criminaliteit. Voorkom zwart en grijs geld door simpeler regels en betere controle. Zo is er nog meer.
- Als misdaad toch is gepleegd, zorg dan zo goed mogelijk voor slachtoffers. De overheid had die misdaad moeten voorkomen en draagt daarvoor dus eigenlijk risico-aansprakelijkheid. Slachtoffers mogen niet aan hun lot worden overgelaten maar moeten actief worden bijgestaan en door de overheid zo goed mogelijk schadeloos worden gesteld. Dus geen doorverwijzingen in de trant van: “U kunt hulp krijgen van …” tot en met “Ga naar de dokter” maar directe en onbeperkte bijstand om slachtoffers van delicten zo snel en goed mogelijk terug te brengen naar en in hun gewone leven. Eigenlijk is ook dit preventie, al is het achteraf. Volledige schadevergoeding is immers rechtsherstel als ware niets misdadigs gebeurd. (Voor zover daders op de een of andere manier solvabel zijn kan de overheid even goed proberen de schade op hen te verhalen.)
- (Ook voor de zoveelste keer noodgedwongen en simplistisch samengevat:) Bemiddeling tussen daders en slachtoffers kan voor alle betrokkenen beter werken dan berechting en gedwongen confrontatie in de rechtszaal. Daders kunnen beter doorkrijgen wat zij eigenlijk hebben gedaan, net zo goed als slachtoffers meer begrip kunnen opbrengen voor wat hen is overkomen en waarom.
- Pak verdachten alleen strafrechtelijk aan als het echt niet anders kan. Dit is proportionaliteit en subsidiariteit niet alleen in maar vooral van strafvordering.
- Pas op met hoofdrollen voor slachtoffers ter zitting. Het is allemaal dwangcommunicatie waarin niemand echt aan het woord komt. Slachtoffers hebben ter zitting te maken met verdachten, niet met daders. Bovendien is het niet goed voor de rechtsposities van verdachten. (Daarin heeft Spong gewoon gelijk.)
Afrekening blijft nodig, maar ga dan eindelijk echt iets doen voor slachtoffers van delicten. Rechtsbescherming is te belangrijk om blind te worden gestuurd door electorale reflexen in een waardeloos ressentimentele tijd. Bestrijd misdaad en begin dus in het begin. Wat zetten wij op onze billboards? “Het doel der strafwet zal juist dan het best bereikt worden, wanneer zij nooit behoeft te worden toegepast”. Wie nu nog niet weet van wie deze waarheid kwam moet maar wachten op de gedrukte aflevering van ons prachtblad. Intussen kunt u er zelf iets aan doen (meer dan u denkt).
