Advocaten van Nederland, stop met onnodig wraken! Die oproep doet prof. Wouter Veraart naar aanleiding van de constante stijging van het aantal wrakingen van Nederlandse rechters. “Ik vind dat advocaten daar terughoudend mee moeten zijn,” zegt Veraart. Hij heeft ook kritiek op Geert-Jan Knoops die namens zijn cliënt Geert Wilders vergeefs de rechtbank Den Haag wraakte.
“Misschien duidt het stijgende aantal wrakingen erop dat het respect voor de rechter daalt,” veronderstelt Veraart, hoogleraar Encyclopedie der Rechtswetenschap en Rechtsfilosofieaan de Vrije Universiteit. Het aantal wrakingsverzoeken blijft in Nederland geleidelijk stijgen, blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. In 2010 waren het er nog 418. Dat aantal is allengs toegenomen naar 713 in 2015. Tegelijkertijd stijgt ook het aantal gehonoreerde wrakingsverzoeken bij Nederlandse gerechten: van 15 in 2010 tot 32 in 2015. Cijfers van 2016 zijn er nog niet.
De rechtbanken worden het vaakst gewraakt: 506 keer in 2014. Daarna volgen de gerechtshoven met 88 wrakingen. De Centrale Raad van Beroep (CRvB) en het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) scoorden in 2014 respectievelijk 24 en 1 wrakingsverzoek. Gemiddeld worden de Nederlandse gerechten in zeven op de 10.000 zaken gewraakt. De Nederlandse rechters doen jaarlijks 1,7 miljoen zaken af.
Professor Veraart noemt het grote aantal wrakingen ‘heel slecht’. “Het zijn een soort spelbrekers. Wraak alleen om goede redenen, en niet als onzinargument.” In 2015 werden 32 van 713 wrakingsverzoeken toegewezen: dat is slechts 4,5 procent. “Er wordt te gemakkelijk gewraakt,” concludeert Veraart. “Daardoor geef je als advocaat eigenlijk het signaal af dat rechters niet deugen. Terwijl rechtspraak gebaat is bij wederzijds respect. De waarde van het geheel is mede afhankelijk van de onderlinge omgangsvormen.”
Onlangs werd bekend dat de Nederlandse rechtspraak in de top 5 staat van de mondiale rule-of-law index, een ranking waarin je slecht scoort als er signalen zijn van partijdigheid, corruptie en politieke invloed. Reden te meer dat elke advocaat zich verantwoordelijk moet voelen voor het vertrouwen in de rechterlijke macht, vindt Veraart. “Daar heeft de advocaat zelf ook belang bij. Grijp daarom alleen naar het middel van de wraking als je echt denkt: ‘dit kan niet’.”
Veraart noemt Geert-Jan Knoops’ wraking in de Wilders-zaak dubieus. “Wilders’ bedoeling was om de zaak om te draaien: de rechter als verdachte en hij als aanklager. Het is jammer dat Knoops daarin is meegegaan.”
Ook Floris Bannier (emeritus hoogleraar advocatuur aan de UvA) is van mening dat advocaten te makkelijk wraken. “Wraking wordt vaak als verkapt hoger beroep gebruikt,” oordeelt Bannier. “Dat is verkeerd. Dan moet je in appel gaan.” Bannier heeft ook de indruk dat advocaten soms wraken om de cliënt te laten zien hoe flink ze zijn. “En soms worden advocaten meegesleept door hun cliënt. Dat is naar mijn indruk gebeurd bij Geert-Jan Knoops in de zaak tegen Wilders. Ik heb hem er niet over gesproken, maar ik kreeg duidelijk de impressie dat hij er zelf geen zin in had, maar dat hij onder druk van Wilders heeft gewraakt.” Bannier noemt wraking een weinig succesvol middel.
In een reactie op de uitlatingen van Veraart en Bannier zegt dat de beslissing tot wraking in deze zaak ‘na zorgvuldig beraad binnen het verdedigingsteam is genomen’.
“Dit hebben wij ook in onze tweeënhalf uur durende toelichting aan de wrakingskamer uitgelegd,” licht Knoops toe. Hij vervolgt: “De wrakingskamer heeft in haar mondelinge uitspraak gezegd niet te twijfelen aan de integriteit van de verdediging op dit punt. Er waren meerdere juridische redenen voor de wraking, niet in de laatste plaats dat indien een rechter een fout maakt op een wezenlijk onderdeel van de zaak en de rechtspraak op dit punt onjuist citeert, dit blijk kan geven van vooringenomenheid.”
In 2012 deden wetenschappers van de Universiteit Utrecht in opdracht van de Raad voor de rechtspraak onderzoek naar wraking. Ze ontdekten dat partijen lang niet altijd wraken omdat ze de onpartijdigheid van de rechter in twijfel trekken. Vaak wraken ze om andere redenen, bijvoorbeeld uit onvrede over een beslissing van de rechter. Of om tijd te rekken. Het komt volgens de onderzoekers weinig voor dat iemand ook echt twijfelt aan de onpartijdigheid van de rechter.
De onderzoekers keken verder naar manieren om de wrakingsprocedure te verbeteren. Een van de aanbevelingen om het vertrouwen in de wrakingsprocedure te vergroten: laat het oordeel over een wrakingsverzoek over aan hogere rechters. Veraart vindt dat geen goed idee: “Dan maak je het probleem nog groter.”
In 2012 schreef de Raad voor de rechtspraak de stijging van het aantal wrakingen onder meer toe aan de media-aandacht voor de toegewezen wraking bij het eerste proces tegen Geert Wilders. Zo’n effect zou nu weer kunnen optreden.
