In gedachten verzonken freewheelend over de stoep van een statige laan werd schrijver dezes het slachtoffer van een verkeerscontrole. Een fietsende agent hield de dader staande. Het werd een best aardig gesprek, over gevaren voor voetgangers van fietsen op stoepen, vervolgingsbeleid en beroep op gelijkheidsbeginselen als andere onverlaten ongemoeid zouden worden gelaten. Het mocht alles niet baten natuurlijk. Bovendien moet tegen agenten van dienst niet te bijdehand worden gedaan, al helemaal niet door boekenmannen als uw columnist.
Toch kwam er nooit een brief van justitie met vriendelijk doch dringend verzoek te betalen. Is het proces-verbaal verdwenen in ambtelijke molens? Heeft de agent het willens en wetens buiten verwerking gehouden? Wij zullen het nooit weten, al is het een bijna romantisch idee dat zelfs een strenge ambtenaar de hand over het hart kan strijken – al is het maar naar aanleiding van een prettig gesprek met een verder volstrekt onbekend medemens.
Als onverlaten wél door justitie worden aangeslagen wordt niet altijd voetstoots betaald. Soms moet de deurwaarder er bij van pas komen. Als bekend is die deurwaarder een ambtenaar, onder andere belast met executietaken. Zelfs dat maakt niet altijd voldoende indruk en dus moet af en toe een beroep worden gedaan op de sterke arm, natuurlijk niet alleen ten bate van de overheid.
Maar nu heeft de minister bedacht dat deurwaarders het ook wel af kunnen zonder politie. Een vreemde afweging. Wie gelijk heeft kan dat nogal eens alleen krijgen met hulp van een deurwaarder. Als die zich niet meer veilig voelt zal de executiepraktijk daaronder lijden. En daarmee de rechtsverwerkelijking, die tenminste op dit stuk niet langer een kerntaak is van de overheid. Lijkt althans het ministerie van justitie te denken. Krijgen we nu meer incasso’s buiten tussenkomst van de deurwaarder en ook verder zonder vorm van proces? – Verzonken in zulke gedachten worden alerte agenten inderdaad niet tijdig opgemerkt.
Politiebijstand voor deurwaarders en andere hopelijk marginale kwesties van rechtspleging zijn misschien nog tot daar aan toe. Andere afwegingen van justitie baren meer zorgen. Ook buiten het wegverkeer is sepot niet altijd verkeerd en in ieder geval minder erg dan het omgekeerde: straf tegen onschuldigen, weer zonder vorm van proces. “Echtpaar zit vijf weken in de cel voor een verdachte huidcrème” kopte de krant nog niet zo lang geleden. Nette mensen, zonder enig crimineel verleden, mét aankoopbon van de crèmes en toch langdurig in de bak omdat een apparaatje op Schiphol een verkeerde uitslag gaf.
Kinderen en inwonende ouders zaten in de tussentijd thuis. Wat waren ook alweer de wettelijke gronden van voorlopige hechtenis? Wat betekent de onschuldpresumptie? Het is al vaker gezegd en geschreven: zet die magistraten zelf voor vijf weken vast en laat hen het wetboek van strafvordering en vooral de beginselen van onze strafrechtspleging eindelijk leren.
Wél vond het OM de gang van zaken desgevraagd “zuur”. Eerlijk gezegd kende uw columnist dat woord tot nu toe alleen als uitdrukking van kinderen voor onverwachte proefwerken en/of regen onderweg naar school. Maar goed, bij het OM werken tegenwoordig ook jonge mensen. Die de gevolgen van vijf weken vastzitten kennelijk nog niet hebben begrepen. Wat is in de tussentijd gebeurd in de omgevingen van de ongelukkige reizigers? Hebben zij hun banen nog wel? Hoe is het nu met die kinderen en die verzorging behoevende ouders? En ga zo maar door.
De staat kan nog iets goedmaken natuurlijk. Wat was werkelijke schadevergoeding ook alweer? Rechthebbenden terugbrengen in een staat als ware niets schadelijks gebeurd. Hoeveel zou dan in dit geval moeten worden betaald? Voor wat allemaal? Het is niet te overzien.
Zo blijkt maar weer hoe gevaarlijk verdovende middelen zijn. En sommige magistraten. Of gewoon mensen. In Duitsland heeft een man meer dan vijf jaar vastgezeten, na valse beschuldiging door een collega van vermeende verkrachting. Zo lang duurde het voordat grove veronachtzaming van bewijsrechtelijke beginselen of gewoon rechterlijke onverschilligheid aan het licht kwam. Sterker nog: in rechte kwam vast te staan dat de man het niet had gedaan. Kort na zijn vrijlating overleed hij aan een hartaanval, 52 jaar oud. Baan kwijt, alles kwijt, leven kwijt. Zijn “slachtoffer” zit nu op haar beurt jaren vast, het lot van de blinde rechters is verder onbekend.
Waarom deze verontwaardiging over uitzonderlijke gevallen of zelfs een dood-enkeling? Zijn er niet zo veel meer misstanden die vragen, schreeuwen om aandacht en vooral: oplossing? Straffeloze misdaad, onverdiende straf en andere justitiële misstanden, het zijn maar scherfjes in een wereldwijd overweldigende kaleidoscopie van menselijk ongeluk en lijden. Wat voor zin heeft het dan om je op te winden over justitiële domheid, onverschilligheid of zelfs gewoon slechtheid in een verder zo beschaafde en gelukkige samenleving? Is er niets beters te doen?
Deze en dergelijke gedachten speelden in het hoofd van de verstrooide fietser, ontsnapt aan een schijnbaar onafwendbare afrekening. Vanwaar die preoccupatie met schuld en boete? Dat is een kwestie van psychologie, moeilijker te beantwoorden dan de gemiddelde rechtsvraag. Bovendien doet die psychologie er niet toe. Wat iemand drijft om iets te schrijven doet niet ter zake als het gaat om de vraag naar zin. Is het ergens goed voor, blijven schrijven voor bijvoorbeeld een betere strafrechtspleging? Wetenschap is hier verder te zoeken dan overtuiging, als het tegenzit toch tegen beter weten in.
Troost biedt Beccaria: “Al red ik maar één onschuldige uit handen van een verkeerde justitie, dan heeft mijn geschrijf toch zin gehad”. Wie weet. Bovendien schrijft uw columnist natuurlijk niet alleen voor het goede doel. Het gaat er ook om de lezer en niet te vergeten zichzelf te vermaken. Als het maar ergens over gaat.
