Wim Voermans: ‘Referenda zijn een open zenuw’

Delen:

Referenda zouden de democratie uithollen, volgens het vorige jaarverslag van de Raad van State. De Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans vindt het onzin. “Het is gewoon wetenschappelijk gezien niet waar. Er is ook nog nooit een bestaande representatieve democratie omgevallen doordat de burgers via een referendum hun mening kenbaar mochten maken”, zegt hij in een interview in het nieuwe nummer van Mr. dat aanstaande vrijdag verschijnt.

“In het kader van het Oekraïne-referendum zei vicepresident van de Raad van State Piet-Hein Donner een aantal keer dat referenda en representatieve democratie niet samengaan en dat referenda de democratie uithollen. Die stelling kwam zelfs in het jaarverslag. Dat is onzin. Het is gewoon wetenschappelijk gezien niet waar”, aldus Wim Voermans. “Er wordt wereldwijd veel onderzoek gedaan naar referenda, al meer dan tweehonderd jaar. Dat onderzoek laat zien dat steeds meer landen referenda als democratisch instrument gebruiken. En dat gaat best goed. Er is in ieder geval nog nooit een bestaande representatieve democratie omgevallen doordat de burgers via een referendum hun mening kenbaar mochten maken. Van uitholling van de democratie is zeker geen sprake, wel soms van verrijking. Maar in Nederland zijn referenda een open zenuw bij de classe politique. Als ik er iets over zeg, komt me dat op verwijten te staan dat ik niet integer ben of ben overgelopen naar het populistische kamp. Toen ik onlangs kritiek uitoefende op de manier waarop de Raad van State adviseert en voorlicht over de intrekking van de Wet raadgevend referendum – ook met het oog op wat Donner eerder had gezegd over referenda – kreeg ik boze brieven. Zulk soort kritiek op de Raad van State is not done.”

Dat de Wet raadgevend referendum wordt ingetrokken, staat wel vast, denkt Voermans. Rutte III heeft erop ingezet en de politieke wil om daarop terug te komen, ontbreekt. “Maar over de intrekkingswet die dat mogelijk moet maken, is voorlopig het laatste woord nog niet gezegd. Die is technisch niet helemaal op orde. Zo is de wijze van inwerkingtreding in strijd met het recht.”

Wiv

Ook over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), waarover de Nederlandse kiezer in maart per referendum zijn mening mocht geven, moest nog eens worden nagedacht wat Voermans betreft. Hij maakte deel uit van de commissie-Dessens die de Wiv evalueerde en veranderingen voorstelde. “Ik begrijp heel goed dat de Nederlandse bevolking zo fifty-fifty heeft gestemd. Ook de commissie-Dessens heeft lang nagedacht en gesproken over de balans tussen veiligheid en privacy. Veel mensen vinden het bezwaarlijk dat allerlei soorten data, zoals DNA-gegevens, zonder reden lang mogen worden bewaard. Uit het feit dat de regering daar met het referendum in de hand nog eens naar heeft gekeken blijkt ook de kracht van het referendum: het voedt het debat.” De aanpassingen in de Wiv die het kabinet begin april heeft aangekondigd zijn op punten die volgens Voermans “recht doen aan de uitslag van het referendum”.

Stromannen

Bang dat de rechtstaat wordt bedreigd, is Voermans niet. “De rechtstaat zit in onze genen. Toen Pim Fortuyn werd vermoord en op het Plein in Den Haag boze groepen dreigden de boel in de fik te steken, was dat een heel bedreigend incident, maar geen bedreiging voor de structuur van onze rechtstaat. Dat een provincie als Brabant lijkt af te glijden naar een ‘narcostaat’ waarin grote criminele organisaties opereren, hoeft niet onmiddellijk een bedreiging voor de democratische rechtstaat te zijn. Op het ogenblik bestaat er veel angst voor ondermijning: de onderwereld die doordringt in de bovenwereld van bestuur en politiek. Mensen zijn bang dat criminelen in de gemeenteraad infiltreren om van alles te ritselen. Commissaris van de Koning en oud-minister Johan Remkes wil om die reden dat alle gemeenteraadsleden een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) overleggen. Dat vind ik veel te drastisch. Er is weinig bewijs dat criminelen echt in de raad zitten. Dat is ook niet logisch. Je denkt toch niet dat een of ander lid van een criminele bende zelf in een middelgrote gemeenteraad gaat zitten? Die kijkt wel lekker uit. Als hij al invloed wil, loopt dat via stromannen. Daar gaat een VOG niets aan verhelpen. Door op een keuring van raadsleden door anderen dan de kiezer te hameren, maak je de gemeenteraad in de ogen van het publiek alleen maar verdacht.”

Ondermijning

“Als het om ondermijning gaat, hebben we het vooral over drugscriminaliteit”, gaat Voermans verder. “We hebben in Nederland zo’n 8900 gemeenteraadsleden. Hoeveel van die raadsleden zijn in de afgelopen vier jaar voor een drugsgerelateerd delict in de gemeenteraad veroordeeld? Eentje, in Wassenaar, voor het telen van wiet. Komt corruptie voor in de gemeenteraad? Zeker. Maar die zaken zijn bijna allemaal vastgoedgerelateerd. Ik ben niet naïef, vastgoed en witwassen hebben nogal eens met elkaar te maken, maar dat er iemand in de gemeenteraad zit om namens een criminele organisatie van binnenuit het systeem te ontwrichten, lijkt vooralsnog weinig voor te komen.”

“Ondermijning in de vorm van bedreigingen is wel een groot probleem. Burgemeesters, wethouders en raadsleden worden op betrekkelijk grote schaal bedreigd. Daar moeten we hard tegen optreden. Zorg dat het bestuur zich kan wapenen tegen dit soort strapatsen. Stuur de politie erop af. Dat is wat Paul Depla, de burgemeester van Breda, ook zegt. We hebben politiemacht nodig. Geen aanpassing van het bestuurlijke systeem.”

Lees hier het gehele interview met Wim Voermans in het nieuwe nummer van Mr.,

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven