Voor mijn promotie bijna tien jaar geleden moest ik een verplicht lesje ceremonie volgen. Het staat mij nog bij hoe de pedel ons promovendi bezwoer dat wij de leden van de promotiecommissie met ‘u’ zouden aanspreken. ‘Jij’ en ‘je’ was uit den boze. Dat kwam mij vreemd voor. Collega’s spraken elkaar toen al lang niet meer met ‘u’ aan. Het deed dan ook theatraal aan om mijn promotor en andere collega’s te vousvoyeren.
Binnen de advocatuur was de situatie tien jaar geleden nog halfslachtig. Kantoorgenoten spraken elkaar met ‘jij’ aan, enige inmiddels uitgestorven uitzonderingen van zeer groot leeftijdsverschil daargelaten. In correspondentie aan andere advocaten werd je wel geacht ‘u’ te schrijven, zelfs als je de ander verbaal met ‘jij’ aansprak. In mondelinge contacten begon men meestal, en begint men vaak nog, met ‘u’. Of men vermijdt ieder gebruik van direct aanspreken door zinnen omslachtig te passiveren. Op enig moment slaat het gesprek om, smokkelt er één confrère ergens een enclitisch ‘je’ tussendoor, vaak nog dubbelzinnig omdat het ook als ‘men’ kan worden begrepen, en grijpt de ander dat graag aan om op de ‘jij’-modus over te gaan. Zelden vraagt men nog toestemming om te tutoyeren.
Intussen heeft in de Nederlandse massamedia een ware verjijing doorgezet. Dat ‘u’ ook een meervoudsvorm is, wordt al helemaal nog door weinigen gevoeld. ‘Jullie’ heeft een status tussen ‘u’ en ‘jij’ in gekregen. Ook officieel Vlaanderen is massaal op ‘jij’ en ‘jullie’ overgestapt. In de omgangstaal wordt daar meestal nog het schone ‘gij’ met ‘u’ als accusatief gebruikt, zowel formeel als informeel.
Heel Europa is in beweging. In Scandinavië is de beleefdheidsvorm ‘De’ praktisch uitgestorven en slaat ‘du‘ de klok. In formalistisch Duitsland leeft ‘Sie‘ nog, maar is ‘du’ in opmars. Grappig zijn de situaties wanneer je Duitse collega’s meemaakt in een internationale situatie. Onderling spreken ze elkaar keurig aan met Herr en Frau Doctor zus-en-me-zo. Maar eenmaal overgegaan op het Engels, worden ze zeer onwennig meegezogen in het Angelsaksische voornamencircus.
‘Vous‘ staat in Frankrijk nog fier overeind, maar laat haarscheuren zien. In Spanje is het formele ‘Usted‘ volkomen op zijn retour. Advocaten zijn ‘compañeros‘ (iets tussen kameraad en collega in) en spreken en schrijven elkaar aan met ‘tú‘. Overigens gold in het Latijn ‘tu‘ ook voor slaaf tot keizer.
Ik denk dat het moment is aangebroken om voor het Nederlands afscheid te nemen van ‘u’. Zelf heb ik mijn laatste bedenkingen laten varen toen ik over de herkomst van ‘u’ en ‘jij’ las. ‘U’ blijkt een negentiende-eeuws bedenksel, een afkorting van ‘U Edele’. ‘Jij’ is de Hollandse gesproken tongvalvariant van de geschreven en gesproken standaardvorm ‘gij’. En ‘gij’ was weer oorspronkelijk de tweede persoon meervoud (nu: ‘jullie’) die, net als het Engelse ‘you‘ en het Franse ‘vous‘, als beleefdheidsvorm voor de tweede persoon enkelvoud is gaan fungeren. Vervolgens hebben ‘gij’ en ‘jij’ het oorspronkelijk ook Nederlandse ‘du’ volledig verdrongen, zoals ‘you‘ in het Engels ‘thou‘ heeft overwoekerd. ‘Jij’ is dus de Hollandse beleefdheidsvorm. Kortom, laat ons met recht schaamteloos jijen en jouen!
Dr. mr. C.B. Schutte is advocaat bij Schutte Heide-Jørgensen advocaten te Amsterdam.
