De advocaat-generaal bij de Hoge Raad Bleichrodt heeft zich in een conclusie over de Posbankzaak kritisch uitgelaten over de ‘Mr. Big-methode’, waarin de verdachte binnen een fictieve criminele organisatie wordt uitgelokt een misdrijf te bekennen.
Bleichrodt is van mening dat het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in deze zaak onvoldoende heeft gemotiveerd waarom hij de methode in dit geval toelaatbaar vindt. Dat geldt in het bijzonder voor het oordeel van het hof dat de verklaringsvrijheid van de verdachte niet is aangetast. De zaak van de andere verdachte kan wel in stand blijven, oordeelt Bleichrodt.
Volledig uitgebrand
De Posbankzaak is genoemd naar het natuurgebied waar het slachtoffer, Alex Wiegmink, 20 januari 2003 is doodgeschoten. Nadat hij als vermist was opgegeven, werd zijn levenloze lichaam in de avond van 20 januari 2003 aangetroffen in zijn auto in de bossen bij Erp. De auto was volledig uitgebrand en ook het lichaam van het slachtoffer was sterk verbrand en gedeeltelijk verkoold. Het verrichte opsporingsonderzoek leidde destijds niet tot één of meer verdachte(n). In 2016 werd in het tv-programma Opsporing Verzocht aandacht besteed aan de moord. Eén van de twee verdachten meldde zich daarop bij de politie en legde een bekennende verklaring af. Hij noemde ook de naam van de andere verdachte.
Canada
Eerder was de politie met deze verdachte al een undercovertraject gestart dat gelijkenis vertoont met de zogenoemde Mr. Big-methode. Bij deze methode, afkomstig uit Canada, wordt gebruik gemaakt van een undercoveroperatie waarbij een verdachte wordt opgenomen in een fictieve criminele organisatie. De schijn wordt gewekt dat in de criminele organisatie veel geld is te verdienen en dat de organisatie geweld niet schuwt.
Undercoveragenten
Om verder te komen in de organisatie, moet de verdachte eerst zijn daden opbiechten aan (het hoofd oftewel ‘Mr. Big’ van) die organisatie. Als hij dat niet doet, zal hij de organisatie moeten verlaten. In werkelijkheid heeft de verdachte te maken met undercoveragenten. In de onderhavige zaak verklaarde de verdachte tegenover de undercoveragenten dat hij betrokken was geweest bij het doodschieten van Alex Wiegmink en is daarop aangehouden en vervolgd.
Medeplegen van moord
Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden veroordeelde beide verdachten wegens het medeplegen van moord tot 18 jaar gevangenisstraf. De verdachten stelden cassatie in bij de Hoge Raad. Centraal in één van de zaken staan de toelaatbaarheid van de undercovermethode en de betrouwbaarheid van en de bruikbaarheid voor het bewijs van de verklaringen die de verdachte heeft afgelegd tegenover de politieagenten die undercover opereerden.
Valse bekentenissen
De AG vindt dat de Mr. Big-methode zeer kritisch moet worden bekeken. Hij doelt daarmee op de rechtmatigheid van de methode, de verklaringsvrijheid van de betrokkenen en vervolgens de beoordeling van de betrouwbaarheid van de afgelegde verklaringen. De toepassing van de Mr Big-methode of een variant daarop vergroot de kans op valse bekentenissen, aldus de AG. Eigenlijk wordt door de overheid een kunstgreep ingezet om de verdachte te misleiden en een bekentenis te verkrijgen. Dit gebeurt zonder de waarborgen die een verdachte heeft bij een regulier politieverhoor, zoals het zwijgrecht en het recht op bijstand door een advocaat.
Omdat de methode in de praktijk tot stand is gekomen zonder dat de wetgever aan een dergelijke constructie lijkt te hebben gedacht, moet de rechter zeer behoedzaam zijn bij het toelaten tot het bewijs van de verklaringen in kwestie. Als de rechter dat doet, vindt de AG, moet hij dit nader motiveren, zowel ten aanzien van de toelaatbaarheid van de methode als ten aanzien van de betrouwbaarheid van de verklaring. Daarbij ligt de lat hoog.
Onvoldoende gemotiveerd
De AG is van mening dat het gerechtshof in deze zaak onvoldoende heeft gemotiveerd waarom hij de methode in dit geval toelaatbaar vindt.
In de andere zaak staat de Mr. Big-opsporingsmethode niet ter discussie. De AG adviseert daarom de veroordeling wegens medeplegen van moord in stand te laten.
De Hoge Raad doet uitspraak op 17 december 2019.
