‘Belgische vrederechter werkt dejuridiserend’

Delen:

Minister Sander Dekker (m) praat na afloop van de zitting bij met vrederechter Jan Vandeborne (r). Links de Vlaamse minister Koen Geens (foto's: Michel Knapen).

Minister Dekker (Rechtsbescherming) bezocht in België het vredegerecht, een vorm van laagdrempelige, snelle en goedkope – vaak gratis – rechtspraak. Vroeg naar de rechter gaan voor beginnende conflicten, dat dejuridiseert juist, vindt hij. Mr. was erbij.

Er heerst wat verbazing in de zittingszaal van het vredegerecht van Maasmechelen, een stadje in Belgisch Limburg, net over de grens bij Geleen. Jan Vandeborne behandelt als vrederechter in een openbare zitting negentien zaken, maar dat gebeurt toch alleen op vrijdagen? En er komt een minister op bezoek. Nee, twee ministers zelfs. Het is toch zeker geen 1 april-grap?

Op maandag 1 april ontvangt de Vlaamse minister van Justitie Koen Geens de Nederlandse minister voor Rechtsbescherming, Sander Dekker. Koens is geen onbekende jurist in Vlaanderen. Hij was hoogleraar en medeoprichter van een advocatenkantoor dat tegenwoordig Eubelius heet – een van de grootste van België met nu zo’n 140 advocaten. Als minister van Financiën voerde hij in 2014 de btw in op advocaatdiensten – eerder vielen deurwaarders en notarissen daar al onder. In dat jaar werd hij ook minister van Justitie. Vandaag laat hij zijn Nederlandse ambtsgenoot Dekker zien wat de vrederechter doet, een vorm van laagdrempelige en goedkope rechtspraak waar Dekker wel oren naar heeft.

Verzoeningsprocedure

De Belgische vrederechter – de ‘nabijheidsrechter’ – behandelt alleen civiele zaken, voor vorderingen met een waarde tot 5.000 euro. België telt ruim tweehonderd vrederechters, die zo de druk op de rechtbanken verkleinen. De griffierechten bedragen 50 euro en een zogeheten verzoeningsprocedure is zelfs gratis. De griffierechten worden aan het eind van de procedure door de verliezende partij betaald. Dat heet in België de ‘rechtsplegingsvergoeding’. Heeft de vordering een waarde tot 250 euro, dan bedraagt de rechtsplegingvergoeding minimaal 90 euro en maximaal 360 euro. Bij een vordering tussen de 10.000 en 20.000 euro bedraagt die vergoeding tussen de 750 en 3.000 euro.

Partijen brengen een zaak aan door te bellen of een brief te schrijven. Vaak kan de zaak een week later al worden behandeld.

Minnelijke schikking

In 2016 werden bij de vredegerechten ruim 430.000 zaken gestart. Door een uitbreiding van de bevoegdheid van de vrederechter per 1 september 2018 (toen ging het bedrag van de vorderingen omhoog van 2.500 naar 5.000 euro) zal het aantal zaken dat door de vrederechter in plaats van de rechtbank van eerste aanleg wordt behandeld stijgen. Vaak gaan vrederechters ter plekke de situatie bekijken die tot een geschil heeft geleid.

De vrederechter streeft naar een minnelijke schikking. Bij sommige geschillen (zoals over pacht of het recht van overpad) is een verzoeningsprocedure verplicht. Ongeveer de helft van de verzoeningsprocedures zou tot een oplossing leiden. Komt er geen verzoening, dan kan alsnog een zaak worden gestart middels een verzoekschrift of dagvaarding. Bij de vrederechter is vertegenwoordiging door een advocaat niet verplicht.

Openbaar

Het vredegerecht in Maasmechelen

De zittingen van het vredegerecht van Maasmechelen vinden plaats in een voormalige kapel, nu omgebouwd tot een moderne zaal met vijftig zitplaatsen. Er hangt geen portret van de Koning der Belgen aan de muur – dat mag, maar is niet verplicht.

Als Dekker en Geens en hun gevolg hebben plaatsgenomen, opent de unus – met naast zich een griffer – de zitting. Er staan negentien zaken op de rol, bij verreweg de meeste komen de comparanten niet opdagen – die zaken worden terzijde gelegd. Zijn de comparanten wel aanwezig, dan lopen ze naar voren en beginnen een zacht gesprek met de rechter. In de zaal is dat nauwelijks te verstaan en dan is ook niet de bedoeling, zegt Vandeborne later: zittingen zijn openbaar maar het geschil behoort tussen de partijen en de rechter. Dat gaat anderen niet aan.

Ereloon

Dekker (l) en Geens volgen een zitting van de vrederechter

Het gesprek met de partijen duurt enkele minuten. Bij betalingsachterstanden wordt snel een regeling getroffen over maandelijkse termijnen en een verklaring dat partijen zich daar aan houden ligt al klaar: namen worden ingevuld, handtekening eronder en de volgende zaak.

Tijdens de zitting op 1 april melden zich vier advocatenkantoren die in totaal acht vorderingen hebben op cliënten, die het ‘ereloon’ niet hebben betaald. Ook voor advocaten is de vrederechter een makkelijke ingang om onbetaalde rekeningen voldaan te krijgen. Een half uur na aanvang kan vrederechter Vandeborne de zitting al afhameren. Sander Dekker heeft vanaf de laatste bankjes aandachtig zitten luisteren, en deelt zijn ervaringen met Mr.

Hoe beoordeelt u deze vorm van rechtspraak?
“De vrederechter is diep geworteld in het Belgische rechtssysteem. Ik zie veel gelijkenis met bewegingen nu in Nederland. Vanuit de rechtspraak wordt gedacht of rechters niet vaker naar mensen toe kunnen, ook om na te gaan of mensen zelf tot een oplossingen kunnen komen. Zo werkt ook de vrederechter. Dan volgt er geen uitspraak. Ter plekke tekenen de mensen over het akkoord.”

Wij experimenteren met de burenrechter, de wijkrechter, de spreekuurrechter, de regelrechter, de schuldenrechter, community courts. Maar het zijn allemaal pilots.
“Bij iedere rechtbank lopen wel een of twee van dergelijke experimenten. Daarvan willen we eerst leren, ervaringen opdoen, dan lessen eruit trekken en dan pas uitrollen. Juist in die kleinschaligheid zit ook de kracht. Het kan best zijn dat het in Geleen anders is dan in Eindhoven of in Amsterdam. Daarover zijn we nog niet uit: komt er één vorm die we overal toepassen of is er ruimte voor variatie, door te kijken wat er lokaal speelt?”

Kan een soort vrederechter ook in ons rechtssysteem, zonder al te veel overhoop te halen?
“Ik denk van wel. Wel bereid ik een wetsvoorstel voor waarmee het mogelijk is om regels van rechtsvordering eventueel aan te passen, zodat deze experimenten nog beter gaan werken. Denk aan echtscheidingszaken. Nu geldt daarvoor nog een verplichte procesvertegenwoordiging voor beide partijen, het is wellicht interessant of je met één vertegenwoordiger kunt werken. Twee advocaten, dat is toch het toernooimodel waarin geschillen vaak worden aangewakkerd en juist vergroot. Daar zouden we vanaf moeten.”

De vrederechter die minnelijke schikkingen doet is gratis. Leidt dat er niet toe dat iedereen met een kleinigheid naar de rechter stapt?
“Het lijkt inderdaad dat de zaak door snel naar de rechter te stappen wordt gejuridiseerd. Maar juist de vroegtijdige betrokkenheid van de rechter is een manier – dat zei ook een van de rechters – om te dejuridiseren. Gevoelsmatig is dat een tegenstelling. Als de vrederechter er vroeg bij is, kan men snel met oplossing komen, en komen partijen met eigen oplossingen dan zijn ze eerder geneigd afspraken na te komen. Met dat zetje van enkele minuten door de vrederechter, wordt juist voorkomen dat problemen groter worden.”

De vrederechter doet alleen civiele zaken. Is dat wat u betreft voldoende?
“Ik zou verder willen gaan. Vaak spelen er meerdere problemen tegelijkertijd. Een huurachterstand, een conflict in familiesfeer, een kind dat in contact is geweest met justitie. Wil je echt een oplossing, dan is een uitspraak op een deelaspect niet genoeg. We zijn gewend te denken vanuit het recht, laten we problemen eens benaderen vanuit de behoefte van mensen. Dat is steeds meer de gedachte vanuit de rechterlijke macht in Nederland.”

Wordt het niet te duur als iedereen met een klein probleem gratis naar de rechter kan?
“Dat moeten we nog bezien. Onze inzet is altijd: er eerst zelf uitkomen. Juist de mogelijkheid dat de andere partij naar een rechter kan stappen, verhoogt al de kans dat ze er samen uitkomen.”

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven