Als je citroensap op je gezicht smeert, ben je dan onzichtbaar voor beveiligingscamera’s?
Je zult wel denken, wat is dit voor onzinnige vraag, maar deze vraag was de aanleiding van een onderzoek naar incompetentie en dat heeft uiteindelijk het zogeheten ‘Dunning-Krugereffect’ opgeleverd. Het Dunning-Krugereffect is het tegenovergestelde van het in mijn vorige blog besproken ‘bedriegerssyndroom’: een vorm van irrationele onzekerheid en zelfonderschatting, waarbij je voortdurend de angst hebt om door de mand te vallen, ondanks je goede prestaties. Een schrale troost: juist als je last hebt van het bedriegerssyndroom hoef je hoogstwaarschijnlijk niet bang te zijn dat je écht niet capabel genoeg bent. Dit in tegenstelling tot professionals die lijden aan het Dunning-Krugereffect: zij lijden aan zelfoverschatting en weten niet wat ze niet weten. En daar ga ik het in deze bijdrage over hebben.
Het Dunning-Krugereffect: jezelf competent wanen
Wetenschappers David Dunning en Justin Kruger raakten gefascineerd door een nieuwsbericht over een man die op klaarlichte dag twee banken in Pittsburgh had overvallen, maar geen zichtbare moeite had genomen om zijn gezicht voor de camera’s te verbergen. Toen hij nauwelijks een uur na de overvallen werd gearresteerd, reageerde hij teleurgesteld met: “Maar ik droeg de sap.” Hij dacht dat citroensap hem onzichtbaar zou maken voor de beveiligingscamera’s, net zoals een met citroensap geschreven brief onleesbaar is totdat je de brief bij een vlam houdt.
Dunning en Justin Kruger besloten naar aanleiding van dit nieuwsbericht te onderzoeken hoe het kan dat mensen tot dergelijke verkeerde aannames komen. Zij ontdekten dat vooral mensen die ergens geen verstand van hebben de expertise missen om te kunnen begrijpen dat ze er geen verstand van hebben, waardoor ze zich ten onrechte competent wanen: het Dunning-Krugereffect. Het Dunning- Krugereffect is een ‘mismatch’ tussen zelfvertrouwen en competentie. Iemand die hieraan lijdt beseft niet wat hij niet weet en wat het effect daarvan is en daardoor heeft hij niet alleen een onterecht positief zelfbeeld, maar schroomt hij meestal ook niet om op allerlei plekken te etaleren hoe goed hij is.
Dunning en Kruger ontdekten dat incompetente mensen de neiging hebben hun eigen kunnen te overschatten op drie punten: 1) ze overschatten de mate waarin zijzelf over bepaalde vaardigheden beschikken; 2) ze herkennen die vaardigheden niet in anderen; 3) ze hebben geen besef van de ernstige mate waarin zij tekortschieten.
Anderen te hoog inschatten versus jezelf te hoog inschatten
Competente mensen gaan ervan uit dat anderen net zo capabel zijn als zijzelf. Dat kan een verklaring zijn voor het gebrek aan intellectueel zelfvertrouwen waar sommige competente mensen mee kampen: competente mensen vergissen zich doordat ze anderen te hoog inschatten. Incompetente mensen vergissen zich juist doordat ze zichzelf te hoog inschatten. Beiden zijn denkfouten in de manier waarop we naar onszelf kijken.
Onwetendheid vergroot het zelfvertrouwen
Als je weinig kennis over een onderwerp bezit, is de kans groot dat je met onrealistische of onzinnige meningen, ideeën en oplossingen komt, zonder dat je je hier bewust van bent. Dat verklaart waarschijnlijk waarom er op social media zoveel onzin en pulp voorbijkomt, waarvan je denkt: hoe dan?! Tegenwoordig heeft iedereen een mening en roeptoetert maar wat. Immigratieprobleem? In één one liner opgelost: oprotten! Racist, fascist, deze verwensingen komen bijna dagelijks tot ons en het merendeel van de bevolking weet niet eens wat deze begrippen precies inhouden. Hoe gekker en extremer, des te meer aandacht dit op social media krijgt. Zo werkt het verdienmodel. Mensen die zichzelf al overschatten wanen zich daardoor nog competenter. Onwetendheid leidt op deze manier vaker dan kennis tot een toegenomen zelfvertrouwen.
Waaraan herken je juristen die lijden aan het Dunning-Krugereffect?
Enkele voorbeelden van gedragspatronen:
- Met zelfvertrouwen stevige standpunten verkondigen, ook al weet je weinig van het onderwerp.
- Zittingen, gesprekken of presentaties nauwelijks voorbereiden, omdat je van jezelf vindt dat je dit zo uit de mouw schudt.
- Je hebt aan één woord genoeg, dus laat je je gesprekspartner niet uitpraten.
- Je hoeft niet naar cursussen, want je weet alles al.
- Je vraagt weinig om hulp, want je weet het toch beter dan een ander.
- Zonder moeite doe je zaken op rechtsgebieden waar je niet in thuis bent. Het komt toch allemaal op hetzelfde neer.
- Opportunistisch kansloze zaken aannemen, omdat je ervan overtuigd bent dat jij alles kan fixen.
- Jij maakt geen fouten; als er fouten worden gemaakt ligt het aan een ander.
- Je bent je niet bewust van het feit dat wat je hebt gedaan niet kan of niet mag.
- Te koop lopen met je successen en die jezelf ook toe-eigenen. De bijdrage van je omgeving is standaard klein of onbetekenend.
- Je vindt jezelf echt bovengemiddeld goed.
- Niet bezig zijn met wat anderen van je vinden en wat jouw effect is op de omgeving.
- Narcistische trekken: weinig inzicht in je eigen persoon en functioneren, je eigen aandeel in ontstane problemen of conflicten niet zien, niet open staan voor feedback.
Voorbeelden uit de juridische praktijk
De juridische wereld zit vol met zich zelfoverschattende lieden, die zichzelf en hun omgeving door grootheidswaan en onvoldoende zelfreflectie ten gronde richten. Een publieke schandpaal is niet zelden hun deel.
Maar ook in je klantomgeving kun je er last van hebben. Als jurist ben je expert en je probleem is dat je omgeving dat meestal niet is. Dat levert een spanningsveld op: jouw cliënten of stakeholders weten niet wat ze niet weten en krijg je advies er dan maar eens doorheen. Voorbeelden: jouw cliënt is op staande voet ontslagen wegens bewezen diefstal, maar wil toch op allerlei manieren via de rechter zijn gelijk halen. De directie wil onder een huurcontract uit en jij weet dat het niet kan, maar je krijgt er geen speld tussen. De directie overschat haar eigen positie en kan de risico’s niet goed inschatten.
Ander voorbeeld: je krijgt van je leidinggevende opdracht om een bezwaarschrift te concipiëren. Hij noemt er een termijn bij, maar je twijfelt aan die termijn en zoekt het na. De termijn klopt inderdaad niet. Hoewel je hem gedocumenteerd aangeeft dat een andere, kortere termijn van toepassing is in deze zaak, blijft hij bij zijn standpunt en zet jou als ‘onervaren en ondeskundig’ weg.
De gevolgen van het Dunning-Krugereffect
Incompetente professionals stagneren niet zelden in ontwikkeling, omdat zij zichzelf al competent wanen en het dus niet nodig achten om bepaalde vaardigheden of nieuw gedrag te leren. Dat wat je moet weten en kunnen om een taak goed te doen is precies wat nodig is om te beoordelen of je de taak goed gedaan hebt. Vaak vallen ze hierdoor later in hun carrière door de mand. Maar een te groot ego kan ook leiden tot een verhoogde kans om door te groeien. Professionals die zelfverzekerd zijn en vertrouwen hebben in eigen kunnen, stralen dat ook uit en dat kan je nog ver brengen. Brutalen hebben de halve wereld!
Tips en aanbevelingen
Iemand die ten prooi valt aan het Dunning-Kruger-effect weet niet dat hij een probleem heeft en hij zal zichzelf dus ook niet kunnen helpen. Voordat je kan leren van je fouten, moet je ze namelijk eerst zien. De beste remedie is dat op organisatieniveau waarborgen worden ingebouwd om de kans op het Dunning-Kruger-effect te verkleinen. Dit kan bijvoorbeeld door instrumenten te gebruiken als periodieke (zelf)evaluatie, een 360 graden feedback en intervisie, zodat professionals de realiteit onder ogen leren zien en hun prestaties geëvalueerd worden door de omgeving. Wat ook kan helpen is een mentorsysteem, waarbij een professional aan een mentor wordt gekoppeld, die net een fase verder is in zijn loopbaan en hem daardoor kan confronteren met wat hij allemaal nog te leren heeft.
Volgens Dunning en Kruger kan gerichte training of coaching van met name incompetente leidinggevenden, die inhoudelijk goed zijn maar op vaardigheden nog veel te leren hebben, helpen. Door gerichte training verwerven incompetente leidinggevenden een beter inzicht in hoe ze functioneren. Het probleem is dat ze zich competent wanen doordat ze niet beseffen dat je, ook als je inhoudelijk goed bent, op andere vlakken, bijvoorbeeld in de hoek van soft skills, nog veel te leren kunt hebben. Voorbeeld: een partner op een advocatenkantoor is een gerenommeerde advocaat met een mega-praktijk, maar is onmogelijk om voor te werken. Hij weigert de schuld bij zichzelf te zoeken. Een dergelijke partner zou baat kunnen hebben bij een gerichte training coachend leidinggeven of een individueel leiderschapstraject, zodat hij geconfronteerd wordt met zijn verbeterpunten. Het helpt natuurlijk als bepaalde vaardigheden, zoals coachend leiderschap, als harde criteria worden opgenomen in de partnerbeoordeling.
Conclusie
Blijkbaar kun je je eigen gevoel over hoe goed je ergens in bent niet helemaal vertrouwen. Dat je het gevoel hebt dat je ergens heel goed in bent, kan misschien zelfs een aanwijzing zijn dat je er helemaal niet zo goed in bent. Maar als je optimistisch over jezelf bent, ook al is dat ten onrechte, ben je meestal wel degene met het meeste zelfvertrouwen. Zoals de Britse filosoof Bertrand Russell zei:“In de wereld van vandaag lopen de domkoppen over van zelfverzekerdheid, terwijl de slimmeriken een en al twijfel zijn.” De Trumpen van deze wereld zullen er geen nacht wakker van liggen.
Geraadpleegde bronnen
Kruger, Justin; Dunning, David (1999). “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments”. Journal of Personality and Social Psychology. 77 (6): 1121–1134. https://psycnet.apa.org/record/1999-15054-002
Dunning, David (2011). “The Dunning–Kruger Effect: On Being Ignorant of One’s Own Ignorance”. Advances in Experimental Social Psychology. pp. 247–296.
