In de 19e eeuw stonden de Sámi onder druk door structureel racisme in het gebied. De sluiting van de Noors/Zweedse grens in 1852 betekende voor hen dan ook dat zij een groot deel van hun nomadisch bestaan moesten opgeven. Verder was hun eigen taal verboden op Noorse scholen en werden zij meer en meer als minderwaardig bestempeld. Noorwegen heeft vandaag de dag tussen de 30 en 60 duizend inwoners die zij identificeren met de Sámi-cultuur.
De weg naar verbetering
Verbetering begon in de 20ste eeuw toen Elsa Laula tussen 1904 en 1917 voor het eerst bijeenkomsten voor de Sámi in Noorwegen en Zweden organiseerde. Alleen werd zij door haar afkomst niet serieus genomen. De Sámi begonnen vanaf toen wel meer eisen te stellen aan hun rechten, en eisten serieus genomen te worden. Uiteindelijk werd in 1956 de officiële Sámi-raad ingesteld voor alle leden in Noorwegen, Zweden en Finland. Vanaf 1989 werd er zelfs een parlement ingesteld dat hen beschermde en verenigde.
Ook in Noorwegen is sindsdien de positie voor de Sámi verbeterd. De grondwet (Grunnloven hierna: GL) heeft dan ook verschillende artikelen die de Noorse regering verplicht de Sámi niet alleen te accepteren maar ook hun cultuur en taal te bevorderen. Art. 108 GL “het is de verantwoordelijkheid van de staatsautoriteiten om de juiste omstandigheden te creëren voor de Sámi-bevolkingsgroep, om hun taal en cultuur en sociale leven veilig te stellen en te ontwikkelen” (uit 1988). Art. 108b GL stelt dan ook specifieke gebieden in het land die daaraan toegewijd zijn. Verder zijn ook art.110 GL en art. 110a GL (uit 1954) de algemene wetten voor minderheidsbescherming van toepassing op deze groep.
Op internationaal gebied heeft het ILO-verdrag 169 (hierna: ILO) bijgedragen aan de verbeterde positie. ILO stelt dat alle inheemse en tribale volken recht hebben op onder andere grondgebied (art. 14 ILO-169), consultatie en medezeggenschap (art. 6 ILO-169), cultuur en identiteit (art. 8 ILO-169) maar ook ontwikkeling en participatie (art. 7 ILO-169). Verder bestaat het ILO uit 44 artikelen die minderheden beschermen. Noorwegen heeft dan ook op 19 juni 1990 het verdrag geratificeerd en dit is tot heden nog in werking.
Noorwegen erkent sindsdien Sámi en alle dialecten als taal en er mag nu in de poolcirkel les worden gegeven in Sámi. Ook mogen Sámi nomadisch leven en rendieren houden, wat een belangrijk deel van hun cultuur is.
Er zijn ook voldoende uitdagingen bij het naleven. Conflicten tussen de Sámi en de Noorse regering over klimaatverandering, de invulling van cultuurbehoud en economische ontwikkeling zijn vandaag de dag nog aan de orde. Er zal een voortdurend dialoog gevoerd moeten worden om het vertrouwen in de regering terug te winnen.
Sámi betekent dan ook wel samen, samen moeten we de positie van minderheden waarborgen en ik denk dat dit een mooi voorbeeld is met een stapje in de goede richting. Lipjes getuit, rendieren vooruit.
De beelden zijn van Depositphotos. De openingsfoto is niet specifiek Noors Sámi.