De Europese Commissie wilde de maatregelen tegen de opwarming van de aarde heel gestructureerd aanpakken, en de doelstellingen waren ook duidelijk: in 2030 een CO2-reductie van 55 procent ten opzichte van 1990. “En toen kwam 24 februari”, aldus Samsom. Op die dag vielen Russische troepen Oekraïne binnen, waarna de Europese Unie niet langer afhankelijk wil zijn van Russisch gas. Daarom lanceerde voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie op 18 mei een extra pakket maatregelen: meer energiebesparing, andere leveranciers van fossiele energie zoeken en meer duurzame energiebronnen, zoals zonne-energie. Totale kosten: 300 miljard euro. De lidstaten moeten nog akkoord gaan. Volgens Sandor Gaastra, directeur-generaal Klimaat en Energie van het ministerie van EZK, wordt de invoering hoe dan ook een pijnlijke operatie: “We kunnen ons niet uit de klimaatcrisis subsidiëren.”
Activisme
Het congres op 19 mei in het ING-hoofdkantoor in Amsterdam Zuid-Oost was georganiseerd door het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen (NGB), het Onderzoekscentrum Onderneming & Recht en het postacademische opleidingsinstituut CPO. De centrale vraag van de bijeenkomst, waarvan uw verslaggever alleen het ochtendprogramma bijwoonde, was: ‘Hoe kunnen juristen bijdragen aan duurzaamheid?’ Optimisten denken dan meteen aan de rechtszaak van Urgenda, waarin Nederlandse rechters de Staat tot CO2-reductie verplichtten. Samsom, die de zaal toesprak via een videoverbinding, is minder enthousiast. “Ik sta daar ambigu in”, verklaarde hij. “Urgenda levert in Nederland versnelling van de CO2-reductie op, maar Nederland importeert Duitse stroom, en over de grens gaat de CO2-uitstoot gewoon verder.” Activisme, vindt Samsom, is leuk, maar de politiek moet met wetgeving regels stellen.
Vacuüm
Dat klimaatregels kunnen leiden tot veel rompslomp bij bedrijven, bleek uit de verhalen van drie bedrijfsjuristen. Op de vraag van gespreksleider Lennart Booij of ze wel eens wakker liggen van de klimaateisen, antwoordden Baukje Dreimuller (Renewi), Yu Lian de Bakker (PVH Europe – merkhouder van modelabel Tommy Hilfiger) en Peter Cent (Triodos Bank) alle drie met ja. Dat zit hem vooral in de onduidelijkheid van nieuwe regels, maar ook in de haast die de overheid en de bedrijven moeten maken om de klimaatdoelstellingen te halen. “Er is een vacuüm in de regelgeving”, zei De Bakker. “Bij ons duurt het een jaar tussen de tekentafel en het moment dat het kledingstuk in de winkel ligt.” Daar komt bij dat de duurzaamheidscertificaten wereldwijd als paddenstoelen uit de grond rijzen. Triodos is een bank die duurzaamheid al geruime tijd hoog in het vaandel heeft staan, maar heeft nu last van de wet van de remmende voorsprong, aldus Cent. Want klanten die eerder al een duurzaamheidcheck hebben ondergaan, moeten dat door nieuwe regels opnieuw doen.
Commissaris voor de toekomst
Baukje Dreimuller zei dat de vraag naar gerecyclede producten groot is, maar het probleem zit bij het toekennen van de goedkeuringscertificaten voor hergebruikte spullen. Die moet de producent (en dus niet de afvalverwerker) aanvragen bij een Regionale Omgevingsdienst, wat tot versnippering van regelgeving leidt. “Wij zien liever dat dit centraal wordt geregeld,” vindt Dreimuller.
Een regelmatig terugkerende vraag was: ‘Hoe kun je bedrijven stimuleren om duurzaam te werken?’ Rutger Claassen (hoogleraar politieke filosofie en economische ethiek aan de Universiteit Utrecht) opperde het idee om in raden van commissarissen iemand te benoemen die de aarde vertegenwoordigt: ‘een commissaris voor de toekomst’. “Juristen, probeer hiervoor enthousiasme te kweken”, moedigde hij de zaal aan. Lodewijk Smeehuijzen (hoogleraar privaatrecht aan de Vrije Universiteit) heeft zijn hoop gevestigd op de civiele rechter. “Toekomstige generaties zijn niet vertegenwoordigd in het electoraat”, voerde hij aan. “Gecombineerd met ons psychologisch onvermogen om adequaat op een dreigende ramp als klimaatverandering te reageren, is dat de legitimatie voor de civiele rechter om als reguleerder-plaatsvervanger op te treden.” De civiele rechter kan dat, meent Smeehuijzen: “Die kan met afstand naar een zaak kijken.”
Zorgplicht
Maar Gerard van Solinge (advocaat bij Allen & Overy en hoogleraar ondernemingsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen) vertrouwt meer op de wijsheid van bestuurders en commissarissen van ondernemingen. De maatschappelijke zorgplicht van bedrijven moet in de wet worden opgenomen, vindt Van Solinge. Hij bepleit een open norm zoals ‘de goede huisvader’ in het huurrecht. Als de bestuurders en commissarissen zich daar niet aan houden, moet dat consequenties hebben, vindt hij.
Juristen zullen hoe dan ook veel werk hebben aan de verplichte duurzaamheidsverslagen. Nu geldt die plicht, als onderdeel van het gewone jaarverslag, op basis van de Europese richtlijn Non Financial Reporting Directive (NFRD), alleen voor ongeveer honderd grote Nederlandse bedrijven. Maar de NFRD wordt, als het Europees Parlement en de Europese Raad akkoord gaan, vervangen door de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), die een uitbreiding is van de NFRD. De CSRD-richtlijn vereist van meer bedrijven dat gerapporteerd wordt over zaken als CO2-uitstoot en het sociaal kapitaal. Ook vereist de richtlijn rapportage over de impact van de onderneming op biodiversiteit en mensenrechtenschendingen in de keten. De CSRD moet op 1 december 2022 worden geïmplementeerd in nationale wetgeving.
De CSRD gaat gelden voor alle beursgenoteerde bedrijven en voor bedrijven die aan twee van de volgende drie criteria voldoen: meer dan 250 medewerkers, meer dan 40 miljoen euro netto-omzet per jaar, meer dan 20 miljoen euro op de balans. In Nederland vallen straks 3.000 ondernemingen onder de CSRD-richtlijn. Voor kleine en middelgrote beursgenoteerde ondernemingen gelden minder strenge regels dan voor grote bedrijven. Hoe dan ook is de verwachting dat de normen strenger zullen zijn dan onder de NFRD.
Hoofdpijndossier
Een belangrijk verschil met het regiem van de NFRD is dat de ondernemingen niet alleen moeten rapporteren over de risico’s van duurzaamheidsaspecten op de onderneming (van buiten naar binnen), maar ook over de effecten van de onderneming op mens en milieu (van binnen naar buiten). De Autoriteit Financiële Markten houdt toezicht op de CSRD-rapportage. De Europese Commissie streeft ernaar dat grote ondernemingen vanaf verslagjaar 2023 rapporteren. Kleine en middelgrote beursgenoteerde ondernemingen krijgen uitstel tot 2026.
Dat is een hoofdpijndossier, valt op te maken uit de woorden van Rozemarijn Bloemendal (partner bij Deloitte Legal). “Bedrijven zien ertegenop, ze vinden het een papieren tijger.” De zaal was al even sceptisch: je moet als bedrijf namelijk niet alleen je eigen duurzaamheidsprestaties registreren, maar ook die van zakelijke relaties zoals klanten en leveranciers. En het is niet eens duidelijk of die externe partijen wel verplicht zijn om mee te werken.
Greenwashing
Op de vraag van Bloemendal wie bekend was met duurzaamheidsverslaggeving gingen er in de goedgevulde zaal veel handen omhoog, maar vervolgens bleek dat bijna niemand ernaar uitkijkt, en helemaal niemand denkt dat het helpt. En het aantal mensen dat denkt dat duurzaamheidsverslaggeving helpt tegen ‘greenwashing’ (ten onrechte pronken met duurzaam beleid) was ook op de vingers van één hand te tellen.
Bloemendal gelooft wél in het nut van duurzaamheidsverslagen. “Ze bevorderen transparantie en leiden tot eerlijke vergelijkingen tussen bedrijven.” Dat was een positieve noot tijdens een ochtend waar de zorgen over onoverzichtelijke en onduidelijke regels de boventoon voerden.
Klik hier voor een video-impressie van het congres.
