Mr.

Mr. 6 2019 / 89 R . P . CLEVERINGA RECHT , ONRECHT EN DE VLAM DER GERECHTIGHEID KEES SCHUYT ISBN978-90-244-0908-2 9789024 409082 WWW.BOOMGESCHIEDENIS.NL WWW.BUA.NL WWW.KEESSCHUYT.NL ‘Het is dezeNederlander, deze nobele enware zoon van ons volk, dezemens, deze studentenvader, deze geleerde, die de vreemdeling die ons thans vijandelijk overheerst ontheft van zijn functie. Ik zei u niet overmijn gevoelens te zullen spreken; ik zalmij eraan houden, al dreigen zij als kokende lava te barsten door alle spleten die zich inmijn hoofd en hart zouden kunnen openen.’ – R.P.Cleveringa over het ontslag van zijn leermeesterMeijers De toespraakdiedeLeidsehoogleraarRudolphPabusCleveringaop 26november1940hield tegendeDuitsebezetting, isuitgeroepen tot debelangrijksteNederlandse redevoering vande twintigsteeeuw. Hijbeslootopenlijk teprotesteren tegendenazi’s,nadatdie zijn leermeesterEduardMeijershaddenontslagenomdathij Joodswas. Cleveringa sprakde studentenopbeheerste toon toeendaagserna werdhij,precies zoalshijhad verwacht,doordeSicherheitsdienst opgepaktengevangengezet. Dezegrondiggedocumenteerdebiografiegaat voorheteerst inop degehele levensloop vanCleveringa (1894-1980).Waarhaaldehijde moed vandaanomop te staan?Washet zijnpersoonlijkeeigenzinnigheid, zijnop vrijheidgerichteGronings-Frieseaardenopvoeding?Ofkwamhet door zijn vorming toteengedegen jurist, zijndoorMeijersgeïnspireerde opvattingover ‘recht,onrechtende vlamdergerechtigheid’?Enhoe reageerdehijnadeoorlogopalle lofdiehemwerd toegezwaaid? Gesteunddoor zijn vrouwendoorhetLeidseuniversitairemilieukon Cleveringa zijnwiehijwas:onverschrokkenenfijn vangeest. ‘De voorbeeldfunctie vanCleveringa leidt tot vragen van en aan jongemensen:wat zou jij hebben gedaan als je in zijn schoenen had gestaan?’ –Kees Schuyt KEES SCHUYT (1943) is socioloog, juristen schrijver.Eerder kreeghijdeBoerhaaveBiografiePrijs voor zijnbiografie van de schrijver-dichter, verzetsmanen criminoloog J.B.Charles/ W.H.Nagel.Schuytwashoogleraar inNijmegen,Leidenen Amsterdamenbekleedde in2006/2007deCleveringaleerstoel metals leeropdracht ‘Rechten conflict’. ‘Toenhetophandelenaankwam,op26november1940,hadhij geenaansporingnodigom voor zichzelf tewetenwathijmoest doen.Hij zag zijnhouding zohelderalseenbliksemschicht. Daarwaseenmachtmetmiljoenen soldatenenhierwaseen Jood.De Joodmoest vandeuniversiteituitgebannenworden enonzepromotorwistonmiddellijkwat tedoen.Datwaseen grootsedaad.’ – SirWinstonChurchill over zijnpromotor Cleveringa (linksop de foto) in zijndankwoordnadeuitreiking vanheteredoctoraat vandeRijksuniversiteitLeiden,10mei1946 KEES SCHUYT R . P . CLEVERINGA B_SCHUYT_(cleveringa)_rug34.6mm_v03.indd 1 19-12-18 21:07 N aast mijn bed ligt al- tijd een flinke stapel boeken waaruit ik er betrekkelijk willekeurig één kies als ik naar bed ga. Een van de boeken die bo- venop ligt is de biografie van professor R.P. Cleverin- ga (1894-1980), geschreven door Kees Schuyt. Cleverin- ga is bekend om de rede die hij 26 november 1940 heeft gehouden als protest tegen het ontslag van zijn leermeester en collega-hoogleraar E.M. Meijers, wetend dat hij daarmee zijn eigen arrestatie uitlokte. Zijn koffertje stond al langere tijd klaar en hij werd in- derdaad daags na zijn rede door de Sicher- heitspolizei gearresteerd. Het is een tot op de dag van vandaag bijzondere en tot de verbeelding sprekende verzetsdaad, die dan ook in 2015 tot de belangrijkste open- bare toespraak van de twintigste eeuw werd uitverkozen door het radioprogram- ma OVT . Maar wie was die Cleveringa nu eigenlijk? Hoe kwam hij tot die daad? Was het zijn op vrijheid gerichte opvoeding? Of zijn door Meijers geïnspireerde opvatting over ‘recht, onrecht en de vlam der g rechtig- heid’? En wat was zijn betekenis verder voor juridisch Nederland? Dat waren de vragen die oud-hoogleraar rechtssociolo- gie Kees Schuyt zich stelde en waarop hij in dit kloeke boek een antwoord heeft gegeven. Een ander boek dat ik aan het lezen ben is toevallig ook een biografie. Het is het le- vensverhaal van de kunsthistoricus Dirk Hannema (1895-1984), een tijdgenoot van Cleveringa, maar met een geheel an- dere levensloop. Hannema heeft museum Boijmans op de kaart gezet. Door bij- zondere aankopen, opval- lende tentoonstellingen en het lospeuteren van grote hoeveelheden geld bij vermogende Rotter- dammers heeft hij een blijvende invloed gehad. Zijn hoogtepunt was de aan koninginWilhelmina opgedra- gen tentoonstelling Meesterwerken uit vier eeuwen , met als absoluut pronkstuk De Em- maüsgangers , het in 1937‘ontdekte meester- werk van Johannes Vermeer’. Inmiddels weten we beter, het was een werk van meestervervalser Han van Meegeren. Hannema had ook een donkere zijde, tij- dens de Tweede Wereldoorlog bleek hij een overtuigd nationaalsocialist. Kort na de bevrijding is hij gearresteerd en heeft hij ruim een jaar in een kamp gezeten. Uit- eindelijk is hij in 1947 ontslagen van ver- HET NACHTKASTJE VAN RENÉ KLOMP Boeken over geschiedenis, kunst, wielrennen, biografieën, romans, poëzie: op het nachtkastje van juridisch adviseur en raadsheer-plaatsvervanger René Klomp kun je van alles aantreffen. Maar geen fantasy of science fiction , daar moet hij niks van hebben. DOOR RENÉ KLOMP dere rechtsvervolging; zijn positie als di- recteur van Boijmans raakte hij kwijt. Tot slot De avant-gardisten van Sjeng Scheijen, een meeslepend geschreven ver- haal over de Russische Revolutie in de kunst, van 1917 tot 1935. Zo blijkt dat bij- voorbeeld de schilders Kazimir Malevitsj en Marc Chagall kort ná de revolutie hoge cultuurambtenaren werden in het nieuwe bolsjewistische regime. Heel even was de verbeelding dus echt aan de macht. Maar dat duurde niet lang, de kunstenaars bleken te vooruitstrevend en politiek te naïef. Malevitsj is in de jaren daarna meerdere keren gearresteerd en weer vrij- gelaten, Chagall was toen Rusland al ont- vlucht. Conclusie: of je nu wetenschapper, muse- umdirecteur of kunstenaar bent, je hebt altijd een keuze wat betreft je opstelling in de maatschappij. René Klomp is juridisch adviseur en raads- heer-plaatsvervanger bij het gerechtshof Amsterdam. SUBSIDIAIR