MR. 5 2023 / 23 interview “NEDERLAND MOET RANSOMWARE-AANVALLEN SERIEUZER NEMEN, DE IMPACT IS GIGANTISCH” die op dat gebied ook bindende bevoegdheden krijgt. Tegen besluiten van de TIB en de CTIVD kan beroep worden ingesteld, zodat de rechter zich erover kan buigen. Belangrijke waarborgen, goed voor de rechtsstaat.” Vijandige staten en criminelen verzinnen wat nieuws, wij moeten daarop snel een slimme technische reactie op verzinnen… “Het is een kat-en-muis-spel.” … en daarnaast zijn er juristen die zeggen dat niet alles wat we zouden willen ook wettelijk kan. Dan sta je al snel met 3-1 achter. “Tja, dit moet wel door de normale wetgevingsprocessen heen. En terecht. Het kost veel tijd en dat is wel eens lastig. We moeten echt aandacht hebben voor privacy en andere fundamentele rechten, zoals het recht om vermeende onrechtmatigheden bij een overheidsinstantie aan te kaarten.” UNDERCOVERAGENTEN Het inlichtingenrecht is een echte niche, die niet veel juristen trekt. Oerlemans: “Ik mag niet zeggen hoeveel mensen er precies bij de AIVD en de MIVD werken, of hoeveel juristen. Maar samen zijn de diensten veel kleiner dan de politie. Bij het ‘gewone’ strafrechtapparaat werken veel meer juristen.” Voor inlichtingenwerk bestaan al speciale opleidingen, zoals intelligence studies van de Universiteit Leiden, Campus Den Haag. Studenten (maximaal 180 per jaar) krijgen daar les waarbij wordt geput uit verschillende disciplines, zoals rechten, bestuurskunde, politicologie, internationale betrekkingen, geschiedenis en IT. “Tegen sommige besluiten van de diensten kan beroep worden aangetekend bij de Afdeling bestuursrechtspraak, er zijn dus ook al wel rechters die ervaring hebben met de Wiv, zoals met inzageverzoeken of met procedures over de verklaring omtrent verdrag uit de Wet veiligheidsonderzoeken. Ook zijn er enkele advocaten met kennis van de Wiv.” In wetenschap en onderzoek zouden wel meer juristen mogen zijn die zich in deze onderwerpen verdiepen, zegt Oerlemans. Nu is dat een handjevol. Zij zouden ook onderzoek kunnen doen naar inlichtingenvergaring door andere instanties dan AIVD en MIVD, zoals onderdelen van Defensie, bijvoorbeeld voor de uitvoering van missies. Gemeentes voeren ook online openbronnenonderzoek (‘open source intelligence’) uit en zetten undercoveragenten in om inlichtingen te vergaren, bijvoorbeeld over lokale criminaliteit. “Dan zit je in het bestuursrecht, wat ik in mijn studie niet zo boeiend vond maar nu steeds interessanter begin te vinden. De bevoegdheden en waarborgen die daarbij horen zie ik niet bepaald terug in de Awb. Legaliteit, het vastleggen van die bevoegdheden, gegevensverwerking – is dat goed geregeld? Rechtswetenschappers zouden dat kunnen uitzoeken. Er zijn twijfels of inlichtingenwerk door gemeentes professioneel en rechtmatig verloopt. Dat heeft wel geleid tot Kamervragen, maar daar zijn wat mij betreft geen adequate antwoorden op gekomen en het heeft niet tot verandering geleid. De wetgever zou hier de grenzen moeten stellen en dit niet moeten overlaten aan gemeentes of simpelweg de bestaande praktijk in wetgeving codificeren. Een debat is noodzakelijk en daarna worden de grenzen van datahonger met bijbehorende checks and balances bepaald.” RANSOMWARE Toch lijken de grote zorgen van Oerlemans ook op andere plekken te liggen, zoals bij ransomware. “Deze kwaadaardige software is niet alleen een enorm probleem door de infectie waardoor organisaties hun computersystemen niet meer kunnen gebruiken, maar ook omdat er wordt gedreigd data van die organisaties te publiceren. Dat is mij een doorn in het oog, en het blijft maar gebeuren.” De vraag die Oerlemans stelt is: wat doen wij in Nederland om ransomwareaanvallen te voorkomen? Wiens verantwoordelijkheid is dat? “In het VK en de VS hebben de inlichtingen- en veiligheidsdiensten op dit punt een taak. Het zou goed zijn als ook hier tijdig inlichtingen worden vergaard dat een bedrijf of organisatie het doelwit is van een aanval. Alleen beveiligingsadvies geven vind ik niet genoeg. Mogelijk is daar een rol weggelegd voor de AIVD. In Nederland hebben we het daar niet eens over. Ik weet niet of we het voldoende serieus nemen. Maar als je wordt getroffen, is de impact wel gigantisch.” •
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=