MR. 5 2023 / 41 open access Het uitgangspunt bij juridische wetenschappelijke publicaties was in het verleden: de uitgever betaalt de auteur, en de lezer betaalt de uitgever in de vorm van abonnementsgeld. Maar sinds de eeuwwisseling is de druk op uitgevers en schrijvers steeds groter geworden om hun werk voor iedereen beschikbaar te stellen. Een keerpunt was in 2013 de stellingname van toenmalig staatssecretaris van Onderwijs Sander Dekker. Zijn uitgangspunt was: alle publicaties die geheel of gedeeltelijk zijn betaald met publiek geld, moeten voor iedereen bereikbaar zijn. Ofwel: open access. Een tweede mijlpaal was het amendement-Taverne, genoemd naar het VVD-Tweede Kamerlid Joost Taverne, dat de auteur meer rechten gaf. In 2021 was 82 procent van alle wetenschappelijke publicaties van Nederlandse universiteiten gratis voor iedereen te lezen. In de juridische sector is dat aantal echter veel lager. Want daar wordt een aanzienlijk deel van de artikelen geschreven door advocaten, notarissen, juridisch adviseurs en andere juristen uit de particuliere sector. En voor hen geldt het amendement-Taverne niet, zolang ze niet worden betaald met publiek geld. Veel van die artikelen zitten dus nog achter een betaalmuur, tot frustratie van juristen, wetenschappers en vooral bibliothecarissen. GOUD EN GROEN Artikel 25 fa van de Auteurswet luidt: “De maker van een kort werk van wetenschap waarvoor het onderzoek geheel of gedeeltelijk met Nederlandse publieke middelen is bekostigd, heeft het recht om dat werk, na verloop van een redelijke termijn na de eerste openbaarmaking ervan, om niet beschikbaar te stellen voor het publiek, mits de bron van de eerste openbaarmaking daarbij op duidelijke wijze wordt vermeld.” Open access betekent echter niet altijd ‘volledig open’. Er zijn twee varianten: goud (het artikel komt direct open te staan) en groen (het artikel komt na een bepaalde periode – meestal een half jaar – voor iedereen beschikbaar). Daarmee is het businessmodel van de uitgeverijen deels gekanteld. Bij gouden open access betaalt de auteur de uitgever. Als de auteur werkt voor een universiteit, betaalt deze instelling de uitgever in de vorm van een consortiumcontract. Bij groen open access betaalt de abonnee. Bij groen open access blijft het abonnementsmodel dus intact. Maar dat wil niet zeggen dat de abonnee altijd betaalt voor groen. “Het betekent in de meeste gevallen dat het artikel buiten het tijdschrift om in repository (de opslag) van de universiteit staat”, legt Arjan Schalken uit. Hij is programmamanager van UKB, een consortium van universiteiten, universitair medisch centra en de Koninklijke Bibliotheek. “Iemand kan het artikel daar gratis lezen. Het oorspronkelijke artikel op de website van de uitgever staat echter nog steeds achter de betaalmuur. Sommige uitgevers zetten zelf artikelen open na een bepaalde tijd. Dat doen ze niet op basis van het amendement-Taverne, want dat gaat om het recht van de maker, maar op basis van eigen beleid dat ze op elk moment weer kunnen wijzigen.”
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=