MR. 6 2023 / 49 christelijke juristen Vraag deskundigen waar in het recht het christelijk denken aanwezig is, en je krijgt een keur aan antwoorden. Mensenrechten, arbeidsrecht, strafrecht, ondernemingsrecht, familierecht – overal vind je wel sporen van de christelijke levensovertuiging, maar hoe dat precies heeft doorgewerkt in wetgeving, is weer lastiger te zeggen. Daarover reflecteren de leden van de Christen Juristen Vereniging (CJV) nu al honderd jaar. De CJV is voortgekomen uit een kritische studiekring die in 1920 door VU-hoogleraar burgerlijk, staats- en volkenrecht Anne Anema werd opgericht. Drie jaar later werd onder zijn voorzitterschap de Calvinistische Juristen Vereniging opgericht, die eind jaren negentig werd omgedoopt tot Christen Juristen Vereniging. Binnen de CJV is vooral van belang, zegt huidig voorzitter Teunis van Kooten: “Met elkaar nadenken over de normatieve vooronderstellingen die aan ons recht ten grondslag liggen. We kijken verder dan alleen het positieve recht. De Bijbel is voor ons geen spoorboekje dat een-opeen wordt doorvertaald.” De vereniging telt nu zo’n honderd leden, veel uit de wetenschap, maar ook advocaten, ambtenaren, leden van de rechterlijke macht en gepensioneerde juristen. “Maar we krijgen ook wel jonge aanwas.” MENSENRECHTEN Dat het christelijke denken zijn sporen heeft nagelaten in het recht, zie je terug in de mensenrechten, zegt Wijnand Zondag. Hij was tussen 2003 en 2015 hoogleraar arbeidsrecht in Groningen en begon in 2011 een theologiestudie. In 2015 werd hij bevestigd als predikant, wat hij nu is in de Gereformeerde Gemeente Dordrecht. Sinds 2021 is hij daarnaast bijzonder hoogleraar Kerk, recht en samenleving aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. “DE BIJBEL IS VOOR ONS GEEN SPOORBOEKJE DAT EEN-OP-EEN WORDT DOORVERTAALD” “Fundamentele beginselen die het meeste overeenstemmen met de Bijbelse tien geboden vind je in de mensenrechten. Thomas van Aquino zei al: dit is goddelijk recht, van een hogere orde. Deze beginselen zijn onvervreemdbaar en behoeven zware bescherming. De Bijbel was daarin z’n tijd ver vooruit. Het Bijbelse recht is overigens ook uitgewerkt in het privaat- en strafrecht. De bescherming van mensen, dieren en de natuur was belangrijk. Of neem het oorlogsrecht: de Bijbel wijst de tactiek van de verschroeide aarde af.” Dat is ook te vinden in Zondags vroegere vakgebied, het arbeidsrecht. “De Bijbel plaatste de bescherming van arbeidskrachten voorop. Zorg goed voor je naasten, ook voor werknemers, en dat werd toen al vertaald in concrete regelgeving. Er was wel slavernij, maar Israëlieten moesten goed voor hun slaven zorgen. Zij genoten dezelfde bescherming als gewone werknemers: op zondag hoefden zij niet te werken, na zeven jaar moest elke Israëlische slaaf de vrijheid terugkrijgen. En ze kregen loon. Dat alles vind je terug in het Oude en Nieuwe Testament.” In het huidige arbeidsrecht zijn dergelijke beginselen overigens niet altijd direct terug te voeren op de christelijke leer, want ook het socialisme heeft een belangrijke stempel gedrukt (“en misschien wel een zwaardere”) op de bescherming van arbeiders, erkent Zondag. VERRUWING IN HET RECHT Peter Ingwersen, advocaat/partner bij Pot Jonker Advocaten in Haarlem, volgde in 2002 Jan Peter Balkenende op als voorzitter van de CJV, toen die ministerpresident werd. Ingwersen werd direct na zijn beëdiging als advocaat (begin jaren tachtig) lid van de CJV. Zijn eerste kantoor Helmig & Ingwersen noemt hij een ‘calvinistisch kantoor, in de goede zin van het woord’. Het was de tijd van de verzuiling: de Calvinistische Juristen Vereniging, dagblad Trouw, de ARP, de Vrije Universiteit – alles hand in glove, zo noemt hij dat. In 1988 trad Ingwersen toe tot het bestuur. Ingwersen – voorzitter tot 2014, en zelf weer opgevolgd door hoogleraar staats- en bestuursrecht (VU) Sjoerd Zijlstra – vindt de vraag naar de invloed van de vereniging op wetgeving en beleid ‘te pretentieus’. “Waar het om gaat is dat juristen gewetensvol hun vak uitoefenen. Dat kan z’n oorsprong vinden in een levensovertuiging, bij ons de christelijke. Dat benut je om gestalte te geven aan het recht.” Dat lukt niet altijd. “Neem het strafrecht. Belangrijke christelijke waarden zijn verzoening en vergeving, en die zie ik niet snel terug. Ik constateer een verruwing in de maatschappij, maar ook in het recht. Net als in het oudtestamentische MiddenOosten zoeken we steeds meer compensatie in de wraakgedachte. De dader moet zwaarder worden gestraft, dán pas lijken slachtoffers tevreden. In die zin verarmen we en worden we onbeschaafder. We laten belangrijke kenmerken die het christendom ons heeft geleerd steeds verder los. Dat betreur ik. Des te groter is de noodzaak om vanuit de noties die ik en de CJV vertegenwoordigen, ons te bezinnen op het recht.” REFLECTEREN Ook de huidige voorzitter Teunis van Kooten, die advocaat (Van Kooten Teunis van Kooten (Van Kooten Advocaten/Vrije Universiteit) FOTO: HH/MAARTJE GEELS
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=