Mr.

Mr. 9 2018 / 57 LEZEN O ver de persoonlijke ervaringen van oor- logsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog is al heel veel geschreven. Het persoonlijk leven van een markante Nederlan- der beschrijven is één ding; het is nog iets an- ders als een vreselijke oor- log als de Tweede Wereld- oorlog onderdeel uitmaakt van de levenservaring van die markante Nederlan- der. Men kan nooit weergeven hoe het werkelijk was. De beklemmendheid, de pijn, de vernederingen, de martelingen, de honger. Journalist Marcel Haenen heeft met grote precisie en historische feiten het leven van Max Moszkowicz sr. gereconstrueerd en daarvan een waar- achtig indrukwekkend verslag gemaakt. Het boek vangt aan met een zin van John Stein- beck: “ There ain’t no sin and there ain’t no virtue. There’s just stuff people do .” Liever zag ik hier de zin die overlevende van WO II Janny Moffie-Bolle in haar levensverhaal ( Een hemel zonder vogels) heeft opgenomen van Walter Laqueur: “ Er zijn situa- ties die zo extreem zijn dat ze in al hun monsterlijkheid zeer moeilijk te bevatten zijn, tenzij je er toe- vallig bij bent.” Marcel Haenen heeft de reconstructie zo knap geschreven dat alle recensenten tot nu toe alleen maar lof hebben voor dit boek. En terecht. STERRENSTATUS Bij het lezen kwam bij mij de vraag op: hoe heeft Max Moszkowicz de kracht ge- vonden om na zoveel onrecht en na het verlies van al zijn familie- leden een nieuw leven op te bouwen, en niet alleen dat, een gezin te stichten en een carrière op te bou- wen, iets dat onder nor- male omstandigheden al moeilijk is? En dat met een overheid die verzaakte de slachtoffers op te van- gen en genoegdoening aan te bieden. Hoe is het mogelijk geweest dat hij bovenal een sterrenstatus wist te verwerven en het strafrecht op een hoger plan kon brengen? Dat roept zonder meer bewondering op. Marcel Haenen heeft deze historie met de juiste toon (niet theatraal, en zonder daarin een eigen emotie prijs te geven) heel helder weergegeven. Je voelt beklem- ming, verdriet en de boosheid om al dat onrecht, dat ook na de oor- log door antisemitisme en onverschilligheid is blijven bestaan. Ook de geschie- denis van na de oorlog, die van het gezin, de kinderen die in de praktijk zijn op- genomen, de moeilijkhe- den die opkwamen, het is met een zekere mate van respect beschreven. Mijn collega (en latere echtgenoot) Geert-Jan Knoops en ik waren in de jaren negentig beiden werkzaam bij Max Moszkowicz in Den Bosch. Wij kunnen de beschrijving van Haenen bevestigen. Max Moszkowicz heeft ons in die tijd eens laten weten dat hij in het harnas wilde sterven. Ommaar niet te hoeven stilstaan, want dan zou de herinnering aan de oorlog en het verlies van zijn dierbaren hem te zwaar worden. Jammer genoeg is hem dat niet gegund; door ziekte is hij al jaren niet meer in staat om te werken. MAX MOSZKOWICZ VERTELDE ONS EENS DAT HIJ IN HET HARNAS WILDE STERVEN, OM MAAR NIET TE HOEVEN STILSTAAN DE KRACHT VAN MAX MOSZKOWICZ Journalist Marcel Haenen beschrijft in De bokser het leven van Max Moszkowicz sr., grondlegger van wat lang de bekendste advocatenfirma van het land was. Moszkowicz wist ternauwernood concentratiekamp Auschwitz te over- leven – hij was de enige van zijn familie die terugkwam. Carry Knoops-Hamburger las het boek, en was onder de in- druk: “Eigenlijk kan ik De bokser in één woord samenvatten: top!” DOOR CARRY KNOOPS-HAMBURGER MARCEL HAENEN, DE BOKSER, HET LEVEN VAN MAX MOSZKOWICZ, QUERIDO + KNAPPE EN ZEER LEESBARE BIOGRAFIE - IK ZOU EEN ANDERE BEGINZIN DAN DIE VAN JOHN STEINBECK HEBBEN GEKOZEN * * * * * Marcel Haenen heeft in een relatief korte tijd diepgaand onderzoek gedaan naar het leven van deze markante figuur, on- derzoek waarvoor een historicus niet zou onderdoen. Hij heeft in een interview laten weten dat zijn partner historicus is en hem daarbij heeft geholpen. Dat is te merken. Het is een zeer lezenswaardig boek, zowel vanuit historisch perspectief als vanuit menselijk perspectief. Ik kan De bokser in één woord samenvatten: top! Carry Knoops-Hamburger is advocaat en managing partner bij Knoops’ Advo- caten in Amsterdam. MATTY VAN WIJNBERGEN