Dubbele boekhouding en de (on)zin van de Westerse (strafrechts)cultuur

Delen:

Duitsland doorkruisend in een rammelende, ronkende en rokende Schienenbus nauwelijks jonger dan uw schrijver bezocht ons spoorclubje de voormalige rakettenfabriek in Peenemünde. Het was een reusachtig complex. Nog steeds heeft het iets angstwekkends. Wernher van Braun en andere ‘goede nazi’s’ bouwden er aan Vergeltungswaffen als de V1 en de V2, tot de geallieerden dat doorkregen en de boel op hun beurt bombardeerden. Voor die tijd waren het indrukwekkende prestaties, al hebben zij heel wat mensenlevens gekost. En dat niet alleen doordat die raketten doel troffen, maar ook omdat ongetelde scharen dwangarbeiders er onder onmenselijke omstandigheden het leven bij lieten.

De Tweede Wereldoorlog blijft een volstrekt onbegrijpelijke, unfassbar onmenselijke enormiteit. Hoe moet er ooit mee worden afgerekend? Daar rondlopend in de stilte van de grasvelden rond die voormalige fabriekshallen bekruipt je de gedachte dat niet alleen dat complex maar eigenlijk heel Duitsland alsnog met de grond zou moeten worden gelijkgemaakt. Maak er alsnog één groot grasveld van. (Ga er maar eens naartoe en bekijk de tentoonstelling met al die levensbeschrijvingen van gemartelde en vermoorde Untermenschen. Wie weet leidt dat dan toch tot min of meer vergelijkbare gedachten.)

Hier valt helemaal niets meer af te rekenen. Niet alleen ‘goede nazi’s’ gingen vrijuit, af en toe werd er wat betaald en op een enkel monument na verdwijnt die hele Tweede Wereldoorlog weer in de geschiedenis. (Ergens langs het spoor in Duitsland staat een particulier gedenkteken ter herinnering aan personenvervoer per spoor naar concentratie- en vernietigingskampen. Tot op de dag van vandaag weigert de Deutsche Bahn om er in stations of waar dan ook aandacht aan te besteden.)

De laatste tijd lees en hoor je nogal eens luidruchtige conservatieven over ‘de superioriteit van de Westerse cultuur’. De vernietiging van het Europese Jodendom en nog veel meer doet dan kennelijk niet mee. Die ‘Westerse cultuur’ heeft prachtige dingen voortgebracht, maar de vraag is wat er mee werd en wordt gedaan en dat is niet altijd goed afgelopen. (Of is het toch niet zo erg dat al die Joden en andere vreemde elementen weg zijn?)

Zo heeft Goethe (ook een Duitser) geschreven dat de in de Italiaanse Middeleeuwen bedachte dubbele boekhouding een van de mooiste uitvindingen is die de mensheid ooit heeft voortgebracht. Er valt volmaakt mee af te rekenen, tot welke meer of minder menselijke doeleinden dan ook. Ongetelde Schreibtischmörder hebben van deze en andere boekhoudingen dan ook dankbaar gebruik gemaakt. Maar goed: Goethe had ook wel weer gelijk want die dubbele boekhouding of eigenlijk het bijhouden van de balans en van de staat van baten en lasten is onontbeerlijk voor financieel inzicht. Maar dan moet je wél weten hoe dat werkt en daaraan ontbreekt het nogal eens. Meestal met minder ernstige gevolgen dan die van de Tweede Wereldoorlog, maar toch.

Zo zijn er postacademische opleidingen, die moeten worden afgerekend als onderdelen van faculteiten. Erg ingewikkeld is dat niet, want het gaat alleen om ontvangen cursusgelden tegenover personeelskosten, reclamekosten en wat meerkosten voor gebruik van zalen en andere faciliteiten (in marginale afrekening zoals dat zo mooi heet). Het kan allemaal op de achterkant van een sigarendoosje en dan ook nog redelijk precies.

Maar wat doet een facultaire controller (zoals dat tegenwoordig zo mooi heet)? Uit tegenzin (‘die hinderlijke bijzaak’) toverde die een prachtige winst van rond de drie ton om in een even groot verlies, met hulp van even verborgen als kromme rekensommen en met als ondertoon: houd er liever mee op. Alles werd gepresenteerd in Excel (prachtig programma: garbage in, garbage out). Zo maak je de valse schijn van betrouwbare boekhouding ook nog eens onleesbaar voor de mensen die de eigenlijke besluiten moesten nemen. Die namen het verlies dan ook maar aan voor zoete koek, met zure gevolgen voor al die personeelsleden die dat post-academisch onderwijs zo mooi aan de gang hielden. Schreibtischmörder zijn van alle tijden, tenminste sinds de uitvinding van de boekhouding en de administratie in het algemeen. Hooguit zijn de gevolgen van verschillende ernst.

Hoe met al die mensen af te rekenen, voor zover dat nog kan? Aan de Tweede Wereldoorlog is weinig meer te doen, maar moet zo’n controller of eigenlijk boekhouder met dubbele agenda niet worden vervolgd en bestraft wegens valsheid in geschrifte? Leidt dat tot een betere wereld? Rinus Otte (al bekend van zinloze proefprocessen tegen euthanasie) denkt van wél: criminelen moeten in de bak tot inkeer komen, om zo verbeterd terug te keren. Aldus Een kleine biografie van het straffen, overigens zonder ook maar een begin van empirische onderbouwing en tegen overweldigend bewijs van algemene degeneratie door detentie in.

Bovendien: strafrechtelijke of eigenlijk elke afrekening vooronderstelt dat daders hadden kunnen laten wat zij op hun kerfstok hebben. Maar ook voor dit schier onmetelijk probleem van de vrije wil heeft Otte zijn eigen oplossing: “Omdat de menselijke psyche niet goed kenbaar is, moet het uitgangspunt zijn dat we de mens primair verantwoordelijk houden voor zijn misdaden.” Omdat we iets niet weten, weten we iets anders wél? Wat is dit meer dan drogredelijk beroep op onwetendheid (argumentum ad ignorantiam)? En drogredelijke afleiding van een norm uit een feit? Omdat we in feite iets niet weten (tenminste, volgens Otte), moeten we misdadigers verantwoordelijk houden voor hun misdaden? Weer een simpele drogredenering: normen – welke dan ook – kunnen nooit worden afgeleid uit niet meer dan feiten.

Dat de menselijke geest soms ondoorgrondelijk is op zich dan weer wél bewezen: door het boekje zelf. Hoeveel innerlijke verwarring zitten erachter? We zullen het nooit weten en dat is maar goed ook. Wél heeft Otte iets van die boekhouder: weer wordt gezag misbruikt om ongestraft valsheid in geschrifte te plegen. Die boekhouder zal wel weer vrijuit gaan, maar het minste wat Otte kan doen is alsnog zichzelf detineren. Dan weet hij eindelijk waar hij het over heeft en kan hij zichzelf alsnog verbeteren door zich te verdiepen in zin en doel van detentie.

Hoe langer je er over nadenkt, des te minder blijft ervan over. Mensen opsluiten leidt nergens toe (afgezien van mensen die anders niet in bedwang kunnen worden gehouden). Enige superioriteit van de Westerse cultuur kan uit deze strafrechtspleging niet blijken. Laat daders liever op de een of andere manier opdraaien voor de schade. Zinvolle afrekening maakt altijd iets goed. Die afrekening brengt de balans van de morele boekhouding in evenwicht. (Geldt dit ook voor deze afrekening met de boekhouder en met Otte? Misschien niet, maar wie weet trekt uw schrijver dit zelf nog een keer recht.)

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven