Gratis waardigheid voor iedereen (Calm down. You can’t shoot them all.)

Delen:

Toen uw columnist nog klein was werd hij ‘s zomers wel eens in Zwitserland achtergelaten, bij allerlei “ooms” en “tantes” die goed op hem pasten. Achteraf is uw schrijver er blij mee. Elke terugkeer naar de bergen wekt geweldige herinneringen, en onuitsprekelijke gevoelens van thuis zijn. Een conferentie in Luzern was een aardige aanleiding om weer eens die bergen in te trekken en met name te oefenen op de afdalingen. (Alles gaat één kant op maar het mooie van wandelen in de Alpen is mede de totale afwezigheid van dergelijke gedachten en gevoelens.)

Die conferentie ging over menselijke waardigheid in het recht en ook wel daarbuiten. Het kostte meer dan eens moeite de aandacht er bij te houden. Wél was die waardigheid heel belangrijk, zo veel werd duidelijk. Intussen werden er zo veel ingewikkelde en al dan niet innerlijk tegenstrijdige mededelingen over gedaan dat zelfs de belangstellende luisteraar zich wel eens afvroeg waar het allemaal naar toe moest. Daadwerkelijke hervorming van de rechts- en menselijke praktijk in de richting van meer menselijke waardigheid (voor zover al duidelijk werd wat dat was) kwam niet direct in zicht. In wegdommeling bij al die bovenkamergeleerdheid kon zelfs een kleine neuspeutering niet tijdig worden voorkomen: een lelijk gebrek aan ontzag voor de waardigheid van de (zoveelste) spreker (al zal later blijken dat neuspeuteren wel degelijk iets kan opleveren).

Ook uw schrijver was opgeroepen om het woord te doen. Wat nog toe te voegen aan al die academische verhandelingen? Verstandiger mensen hadden er toch alles al over gezegd en geschreven? Ook al wist niemand of dat binnen en buiten de academie daadwerkelijk meer menselijke waardigheid had gebracht. Dan maar praktischer: niet in je neus peuteren als je met iemand praat is niet de enige voorwaarde om die ander (en jezelf) in waardigheid te laten, wat die waardigheid ook is. Wat is er nog meer? Is er een lijstje van te maken? Een poging daartoe leidde tot de volgende tien punten (in min of meer willekeurige volgorde en zonder enige aanspraak op originaliteit en volledigheid laat staan exclusiviteit):

  1. Wees beleefd (naar gangbare en dus veranderlijke maatstaven en hoe leugenachtig het ook kan zijn om iemand goedemorgen te wensen), 2. Houd je aan de onschuldpresumptie, altijd en overal, 3. Audi et alteram partem, 4. Ga niet zo maar af op indrukken maar probeer alles van belang zo goed en “waar” mogelijk uit te leggen, 5. Heb respect voor alle feiten ter zake, 6. Wees ad rem, houd het bij de zaak, maak zakelijke onenigheid niet persoonlijk en speel alleen op de mens (ad hominem) als dat niet anders kan (heb het dus ook niet over jezelf en al helemaal niet over anderen achter hun ruggen om), 7. Fortiter in re suaviter in modo: wees sterk in de zaak en mild in je middelen (“proportionaliteit en subsidiariteit” in juristenjargon), 8. Prijs mensen voor hun goede daden en kom op voor wat je zelf verkeerd hebt gedaan, 9. Streef naar eigen waardigheid, naar persoonlijke autonomie als onafhankelijkheid van de mening van anderen (helpt ook bij de punten 1 t/m 8) en 10. Doe wat je zegt, “preek” (dus) niet (te veel). Doe liever zelf je best dan dat je anderen voorhoudt wat zij allemaal verkeerd doen (al dreigt deze aanbeveling al deze tien punten op te eten …). (Hier is natuurlijk geen ruimte om alles nader uit te leggen, dan had u er maar bij moeten zijn.)

Zo weten we nog steeds niet wat menselijke waardigheid is, maar misschien wél iets van wat helpt om die waardigheid te bewaren, in het maatschappelijk verkeer van mensen die over zoveel (andere) dingen zo verschillend denken. Heel bijzonder leken die tien punten intussen niet, maar toch maakte de voordracht aardig wat los, tot verwondering van de verbouwereerde spreker: “Belangrijk! Schrijf er een stuk over, wij gaan het publiceren!”. Academisch verplichte multiculti reflectie ontbrak evenmin: “Verschillende mensen hebben toch verschillende normen en waarden?” Juist daarom! Is daarop het enige antwoord (al hebben nogal wat mensen eigenlijk geen idee van normen en waarden). Probeer het gewoon, ook als u op reis bent – al is het niet alleen voor het milieu beter dat u thuis blijft.

Dus toch maar een echt artikel er over geschreven? In de heerlijke stilte en rust van het Berner Oberland kwam het er niet meer van. (Wél werd er nog eens onwillekeurig in de neus gepeuterd. Echt vuil kwam er niet meer uit: wat een schone en heerlijke lucht. Voor hoe lang nog?) Bovendien is het maar de vraag of het helpt om alles uitgebreid op papier te zetten. Agnes Heller schreef al dat niemand een beter mens is geworden door bestudering van Kants categorische imperatief en/of andere doordachte ethische theorie. Te vrezen valt dat hetzelfde geldt voor bovenstaand tienpuntenplan. Al is het hopelijk niet helemaal voor niets opgeschreven.

Zelf is Agnes Heller er sinds kort niet meer, maar er blijven nog meer dan genoeg mensen over. Een recent geruchtmakend (en hopelijk wél praktisch werkzaam) wetenschappelijk artikel ging over het wereldbevolkingsoverschot als de eigenlijke oorzaak van milieuvervuiling en de mondiale gevolgen er van voor het klimaat. Ook afgezien daarvan lopen er gewoon te veel mensen rond en gaan zij elkaar niet altijd vreedzaam uit de weg, laat staan dat zij in die wisselende contacten altijd goed samenwerken (tot nog betere doelen dan samen kinderen maken).

Of is de vaststelling dat er te veel mensen zijn “in strijd met de menselijke waardigheid”? Maar toch: hoe minder mensen, des te minder schendingen van menselijke waardigheid en erger. Toe moet worden gegeven dat euthanasie op sociale indicatie geen oplossing is – al heeft iedereen wel een lijstje van mensen die zo snel mogelijk van de aardbodem zouden moeten verdwijnen. Net zo goed als wij weer al dan niet tijdelijk op dergelijke dodenlijstjes van anderen kunnen staan, met alle mogelijke gevolgen in termen van onaangename bejegening.

Kijk dan ook af en toe in de spiegel. Dat kost niets. Het heeft meer zin dan nog eens stukken en stukjes lezen en schrijven over menselijke waardigheid. Zo kwam uw columnist zichzelf tegen (op het plaatje, al zal die spiegel in de tussentijd zijn opgehaald). Elinor Greenberg (wél lezen!) heeft het weer eens mooi opgeschreven: zoals je ten opzichte van jezelf staat, sta je ten opzichte van anderen. Wie anderen in hun waardigheid laat, respecteert zichzelf. Wie zichzelf respecteert, laat anderen in hun waardigheid (zie toch ook punt 9).

Daarvoor hoef je niet altijd naar Elinor Greenberg of een andere psychiater. Uw schrijver zou nooit op tijd terug zijn gekomen – ook niet om dit stukje te schrijven – als zijn reis niet was begeleid door een aardige dame van de Deutsche Bahn – achter wier loket goed zichtbaar een mok stond opgesteld met de tekst: Calm down. You can’t shoot them all. (Haar lijst van reizende Todeskandidaten moet lang zijn.) In de al dagen woedende chaos van uitgevallen treinen en boze reizigers reageerde zij blij verrast op een vriendelijke groet en een open vraag. Zichtbaar opgelucht wees zij de goede weg. Zelfs zorgde zij er ongevraagd voor dat een ruim deel van het reisgeld weer terugkwam.

Eigenlijk is het nog eenvoudiger dan in de spiegel kijken. Geef gewoon het goede voorbeeld en je krijgt alles terug. Voor niets. Net als dit advies, ook voor uw eigen rechts- en (hopelijk) menselijke praktijk.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven