De Rechtspraak heeft vóór corona al voorstellen gedaan om de doorlooptijden te verkorten: bijvoorbeeld vaker mondeling uitspraak doen en anders omgaan met verhinderdata. “Daarnaast,” verklaart De Lange, “komen er in 2021 landelijk ‘inloopkamers’, die voorraden van rechtbanken gaan wegwerken. Belangrijk is ook dat rechtzoekenden weten waar ze aan toe zijn: hoe lang gaat de procedure duren en wat zijn de verschillende stappen? Als het onvermijdelijk is dat een zaak lang duurt, geef daar dan duidelijkheid over.”
In coronatijd zijn daar nog maatregelen bijgekomen. Er kunnen nu ook gepensioneerde rechters van zeventig-plus worden ingezet, sommige strafzaken worden enkelvoudig in plaats van meervoudig behandeld en het Openbaar Ministerie doet meer zaken zelf af met strafbeschikkingen.
15 maart 2020
In het interview blikt De Lange terug naar 15 maart 2020. Op die dag drong tot Nederland de ernst van de coronacrisis pas goed door. De ministers Bruno Bruins en Arie Slob maakten tijdens een persconferentie bekend dat horeca, scholen en veel openbare gebouwen dichtgingen. In alle andere ruimten moest de anderhalve meter afstand worden gehandhaafd.
“We waren in maart als Rechtspraak absoluut niet voorbereid op die crisis”, verklaart De Lange. “Net zomin als andere organisaties trouwens.” Het in allerijl samengestelde landelijke crisisteam, waarvan De Lange als voorzitter van het Presidenten Raad Overleg (PRO) deel uitmaakte, ging direct koortsachtig aan de slag. “Ik heb die zondag met alle voorzitters van de overleggen voor vakinhoud gebeld met de vraag: ‘Hoe gaan we zorgen dat het werk doorgaat zonder fysieke zittingen?’ Ze zijn meteen begonnen met het maken van regelingen die de dinsdag erop in werking zijn getreden.”
Er was volgens De Lange geen andere optie dan de gerechtsgebouwen te sluiten. “De fysieke Rechtspraak laten doorgaan op anderhalve beter kon niet: daarvoor ontbraken de voorzieningen. Er was ook geen transport mogelijk vanuit de penitentiaire inrichtingen. We hebben gezorgd dat alle urgente zaken met kunst- en vliegwerk konden doorgaan, via telehoren of Skype. Het heeft even geduurd voordat dat echt goed lukte, maar het was wel nodig om recht te kunnen doen.”
Beeldbellen
In die eerste twee maanden (toen de rechters nog geen fysieke zittingen konden doen) heeft de Rechtspraak ongeveer zeventig procent van de zaken afgehandeld. “Best veel”, vindt De Lange. “Maar voor alle mensen en bedrijven van wie de zaken werden uitgesteld, was het natuurlijk verschrikkelijk. Overigens kwamen er in die tijd ook minder nieuwe zaken binnen.”
Vrij snel bleek dat veel civiele en bestuurszaken konden worden afgehandeld met beeldbellen, maar dat gold lang niet voor alle straf-, jeugd- en familierechtzaken. Die kregen daarom voorrang toen de deuren van de gerechtsgebouwen half mei stapsgewijs weer opengingen. Er kwamen spatschermen, zalen werden anders ingericht, er werd extra ruimte gecreëerd: zo kon de Rechtspraak de draad weer oppakken. Sinds half augustus is publiek ook weer welkom, na aanmelding van tevoren.
Op de vraag of dit het nieuwe normaal is, antwoordt De Lange: “Zolang we met corona zitten, is de wereld niet normaal. We doen naast fysieke zittingen Skype-zittingen en hybride zittingen (waarbij een aantal partijen fysiek aanwezig is en een aantal via Skype meedoet). En ook als corona achter de rug is, zullen er mensen zijn die mee willen kijken met een zitting via Skype, bijvoorbeeld bij een handelsgeschil met belangstellenden en journalisten in het buitenland. Dat scheelt enorm veel reistijd en kosten. We moeten ons nog beraden op wat we behouden uit de coronatijd.”
Tweede golf
Ze kijkt met tevredenheid terug op het besluit om de meeste prioriteit te geven aan beeldbellen. “Het kon dankzij de Covid-spoedwet, en ik denk dat dit een goede keus is geweest nu we weten hoe lang corona duurt. Als we in maart niet meteen alles hadden ingezet op zoveel mogelijk zaken digitaal en telefonisch behandelen, waren we nu niet bestand geweest tegen de tweede golf. We zagen vrij snel in dit zou wel eens langer kunnen duren.”
Na het interview werd bekend dat ruim veertig procent van de strafzaken die dit voorjaar werden uitgesteld door de coronacrisis, inmiddels alsnog is afgehandeld. De verwachting van de Raad voor de rechtspraak is dat de corona-achterstand in het strafrecht eind 2021 volledig is weggewerkt. Op 14 december besloot het kabinet in verband met de oplopende besmettingscijfers tot een tweede lockdown waarbij niet alleen scholen en niet-essentiële winkels dichtgaan maar ook publieke locaties zoals musea, pretparken en bioscopen. Voor de rechtspraak heeft deze lockdown geen directe gevolgen, zo laat de Raad voor de rechtspraak weten in een bericht op de eigen website. Rechtszaken gaan gewoon door.
In het interview gaat De Lange ook in op het rapport van de Visitatiecommissie Gerechten dat verscheen in maart 2019. De commissie oordeelde keihard over de Rechtspraak: financiële krapte, het ontbreken van gezaghebbend leiderschap en een breed gedragen visie, onvoldoende reflectie en samenwerking tussen professionals, de gebrekkige digitalisering en het gebruik van de fax.
Outputfinanciering
De Lange zegt dat de Rechtspraak direct met de aanbevelingen aan de slag is gegaan. “Op het gebied van financiën zijn stappen gezet. We krijgen er 95 miljoen euro per jaar bij en we worden niet alleen nog betaald met outputfinanciering. En wat de digitalisering betreft: in coronatijd hebben we gemerkt hoe fijn het is dat vreemdelingenzaken, faillissementszaken, bewindszaken en strafzaken al gedigitaliseerd zijn.”
Dat de Rechtspraak de fax nog gebruikt, komt omdat het wettelijk zo geregeld is, aldus De Lange. “De wet kende voor indiening van stukken alleen de post en de fax. Op basis van de spoedwet kunnen we nu ook mail gebruiken, en dat doen we ook; ik hoop dat dit zo blijft. Gelukkig hebben we nu groen licht gekregen voor ons project Digitale Toegankelijkheid. We hebben in coronatijd gezien hoe flexibel iedereen is, dus ik heb er vertrouwen in dat het goed komt met digitalisering.”
Lees hier het complete interview.
