Wat is normaal, wat is merkwaardig, wat is te gek? De Nijmeegse hoogleraar rechtssociologie Ashley Terlouw legt in haar boek Te gek voor de rechter uit hoe rechters met kwesties op het gebied van homogeniteit en diversiteit omgaan. Het is doorspekt met kleurrijke illustraties die ze zelf maakte.
Mag een werkgever een sollicitant afwijzen omdat die weigert een hand te schudden? Kan de atletiekfederatie vrouwelijke sporters met een hoog testosterongehalte verbieden mee te doen aan hardloopwedstrijden? Mogen kinderen met extreme obesitas onder toezicht worden gesteld?
Breed publiek
Tal van dit soort vragen komen aan de orde in Te gek voor de rechter. In haar boek gaat Terlouw in op de vraag hoe de samenleving omgaat met mensen die afwijken van het gemiddelde en hoe rechters over zaken op dit gebied oordelen. Het is bedoeld voor een breed publiek − al zullen juristen het ongetwijfeld ook met plezier lezen. “Ik wilde mensen die niet uit de juridische wereld komen laten zien wat rechters met dergelijke vragen doen. En dat oordelen daarover vaak lastig is, omdat veel antwoorden niet in de wet zijn te vinden. Discrimineren is verboden, dat staat in het gelijkheidsbeginsel van artikel 1 van de Grondwet, maar hoe vullen rechters dat in de praktijk in?”
Hekserij
Aan de hand van tientallen rechterlijke uitspraken geeft Terlouw uitleg, in hoofdstukken met titels als ‘Kleren maken de rechter niet’, ‘Kroeskoppen en vuurtorens’ en ‘Sporters uit de kast’. “Ik heb flink gegrabbeld in de jurisprudentie. Voor een niet-juridisch publiek hoef je niet uitputtend alle uitspraken over bijvoorbeeld religie te behandelen; ik heb er een aantal uitgekozen als handvat voor de uitleg en commentaren die ik wilde geven.”
Terlouw, die onder meer stafmedewerker bij de Haagse rechtbank, rechter-plaatsvervanger bij de rechtbank Gelderland en lid van de Commissie Gelijke Behandeling was, behandelt Nederlandse en buitenlandse uitspraken, en ook uitspraken van lang geleden. De oudste uitspraak die in het boek voorkomt is er een uit 1533, van het Hof van Utrecht dat twee vrouwen tot de brandstapel veroordeelde wegens hekserij. Verderop in hetzelfde hoofdstuk (‘Toegedichte toverkracht’) komt de zaak van Lucia de B. aan de orde, die van moderne hekserij werd beticht.
Levend instrument
Wat Terlouw ook duidelijk wil maken, is dat waardenconflicten niet voor eens en altijd kunnen worden beslecht. “Dat moet je ook helemaal niet willen, recht is een levend instrument. Mensen moeten niet te veel verwachten van de wet; soms is het beter zaken buiten de rechter om op te lossen.” Een ander punt dat ze maakt is dat we niet van elke sociale norm een rechtsnorm moeten willen maken. “Neem handen schudden. Moeten we de verplichting daartoe in de wet gaan zetten? Ik vind van niet. Je kunt elkaar ook op andere manier begroeten, met een buiging, een handkus. We moeten flexibel omgaan met dit soort gebruiken en niet al te sterk vasthouden aan identiteit en tradities, want daarmee sluit je vaak anderen uit.” Zwarte Piet komt niet voor in haar boek: “Dat vond ik veel te uitgekauwd. Ik heb andere voorbeelden gebruikt om te laten zien dat je luchtig kunt omgaan met tradities.”
De baard van de koning
Sommige normen over wat normaal is veranderen snel. “Dat kun je goed zien in het hoofdstuk over kleding en haar. Ooit mocht een sergeant geen lang haar hebben, nu kan dat gewoon. Tegenwoordig worden lange baarden soms als een probleem gezien; beveiligingsbedrijven vinden ze – net als stropdassen – gevaarlijk voor het geval beveiligers eraan worden vastgegrepen. Dat maakt ze weerloos. Hipsterbaarden zijn dan weer geen bezwaar, die zouden zelfs een grotere kans op werk geven.”
Over baarden gesproken: Terlouw, die een aantal jaar aan de kunstacademie studeerde en haar boek zelf illustreerde, kon het niet laten koning Willem-Alexander op het laatste moment nog toe te voegen aan een tekening van mannen met baarden. Grinnikend: “Dat kon nog net voor het boek naar de drukker ging.”
Wees mild
Terlouw hoopt met haar boek meer begrip te kweken voor mensen die anders zijn of anders denken. “Als je iets dat van de norm afwijkt afkeurt, ga dan bij jezelf te rade of er iemand is die nadeel van die afwijking ondervindt. Zo nee, wees dan mild. Dat al die zeventien miljoen mensen in Nederland van elkaar verschillen, maakt het leven juist interessant. Diversiteit is inspirerend.”
Op 21 november overhandigt Ashley Terlouw het boek aan Adriana van Dooijeweert, voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens.
Te gek voor de rechter is verschenen bij uitgeverij Het Lichte werk en kan besteld worden via https://www.boekenbestellen.nl/boek/te-gek-voor-de-rechter/34606
