Juristen laten weinig heel van werkwijze e-Court

Kritiek op e-Court was er al vanaf het begin. De procedure was dan wel snel en goedkoop, maar niet transparant. Alle juridische bezwaren zijn nu op een rij gezet: een recht op een eerlijk proces en de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de arbiters zijn niet gegarandeerd. En: e-Court beschermt consumenten onvoldoende. E-court zelf wijst in een reactie alle kritiek van de hand.

Eerst het goede nieuws over e-Court. “Als arbitrage-instituut voldoet het in principe aan de wettelijke bepalingen die het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering stelt aan arbitrage.” Daar zit niet het probleem: dat zit in de manier waarop de arbitrage in de praktijk wordt toegepast. Aan het woord is Dorien Thiescheffer, die een boek over e-Court schreef en dat vandaag uitkomt. In dat boek toont zij zich uiterst kritisch over e-Court, de private online ‘rechter’ die sinds enkele jaren actief is maar op dit moment stil ligt.

Thiescheffer laat in haar boek zien wat er allemaal mis is met e-Court. Dat begint al met de al dan niet vrijwillige keuze om geschillen voor te leggen aan dit instituut. E-Court werkt met de door de wet voorgeschreven opt-out: uitgangspunt is dat consumenten worden gedaagd voor e-Court, tenzij ze nadrukkelijk aangeven de zaak te willen voorleggen aan de overheidsrechter. Thiescheffer: “Beter is opt-in. Dan geef je als consument vooraf ondubbelzinnig toestemming om naar e-Court te gaan. Zeker bij geschillen over iets dat verplicht is gesteld door de overheid, zoals een zorgverzekering, is opt-in voor hen vriendelijker.”

Strijd met eerlijk proces

Daarnaast constateert Thiescheffer ook dat de werkwijze van e-Court strijdig is met het recht op een eerlijk proces. “Neem het recht op hoor en wederhoor, dat is behoorlijk gebrekkig. Je hebt maar heel kort de tijd om te reageren op een dagvaarding. Eén week na start van de procedure wordt er al verstek verleend. Ook rond repliek en dupliek zijn de termijnen kort, en onduidelijk.” Ook zet Thiescheffer vragen bij het feit dat alleen online kan worden geprocedeerd. “Je kan wel offline procederen, maar daarvoor gelden dezelfde te korte termijnen.”

Thiescheffer wijst op een ander knelpunt: equality of arms. Alleen grote bedrijven kunnen met e-Court in zee gaan en daar zaken aanhangig maken. Bijna alle zorgverzekeraars hebben in hun algemene voorwaarden staan dat geschillen worden voorgelegd aan e-Court en dat gold in het verleden ook voor andere toonaangevende bedrijven. Het zijn de klassieke repeat players versus de kleine one shotter. “Op die manier wordt e-Court feitelijk gefinancierd door die grote bedrijven”, zegt Thiescheffer. “Het is niet ondenkbaar dat de arbiters dan vaker in het voordeel van die bedrijven zullen beslissen.” Op die manier is e-Court een weinig onpartijdig en onafhankelijk instituut.

Dat geldt ook voor de individuele arbiters. Op de website staan geen namen. “De lijst wordt lopende de procedure openbaargemaakt, meldt de website. Maar wanneer is dat precies? Zo’n lijst is niet verplicht. Maar als er géén lijst is, maakt dat e-Court weinig transparant.”

Algemene voorwaarden

Aan de Rijksuniversiteit Groningen kijkt ook hoogleraar consumentenrecht Charlotte Pavillon bezorgd naar e-Court. Toegegeven: het is efficiënt en snel. “De termijnen zijn kort, de kosten zijn relatief laag en je hebt als consument ook helderheid over de kosten.”

De zaken die bij e-Court belanden zijn doorgaans niet ingewikkeld. Er is een verbintenis die door de consument niet wordt nagekomen en de vordering is onbetwist. Dat kan e-Court prima afhandelen. Maar er zit volgens Pavillon nog een laag onder.

“Stel je koopt iets op een webshop en in de algemene voorwaarden staat een beding dat onredelijk bezwarend is. Een boetebeding bij niet-nakoming. Of betalings- en vervaltermijnen die te kort zijn. Je hebt onvoldoende het recht de overeenkomst te herroepen. Dergelijke bedingen moeten worden getoetst door de arbiter, dus door e-Court. De overeenkomst moet tot stand zijn gekomen volgens de wettelijke regels en dat geldt ook voor de inhoud van de overeenkomst – dit ter bescherming van de consument.”

Consumentenrecht

Het is volgens Pavillon de taak van arbiters – net als van rechters – om het consumentenrecht te waarborgen. “Zij moeten de zaak dus controleren op een correcte naleving van het consumentenrecht en dit recht zo nodig ambtshalve toepassen. De vraag is of dat bij e-Court gebeurt. Doet een arbiter dat niet, dan kan het arbitraal vonnis vernietigbaar zijn. Maar dat is achteraf. Beter is natuurlijk om de bescherming meteen te garanderen. De exequaturverlening is altijd nog het laatste controlemiddel maar over hoe vergaand die controle precies is, bestaat discussie. De rechter moet in de exequaturfase kijken of het consumentenrecht goed is nageleefd maar hij moet daarbij roeien met de riemen die hij heeft.”

Exequatur

Ook Thiescheffer ziet een probleem met de executie van e-Court-vonnissen – wat overigens buiten de ‘schuld’ van e-Court ligt. Die moeten volgens de wet summier worden getoetst, maar wat is ‘summier’? “De rechtbank Almelo deed dat wel heel summier, het exequatur werd wel erg snel verleend. De rechtbank Amsterdam vond dat er nadrukkelijker naar deze vonnissen moest worden gekeken, zeker nu er vraagtekens kunnen worden gezet bij de onpartijdigheid en onafhankelijkheid van e-Court en met de strijdigheid met een eerlijk proces.” Omdat nog niet duidelijk is hoe ‘summier’ moet worden getoetst, verlenen de rechtbanken op dit moment geen exequaturs meer – en ligt e-Court feitelijk stil.

Dat kan anders worden, zegt Thiescheffer, als e-Court daadwerkelijk transparanter wordt. “Zelf kiezen voor opt-in. Meer uitspraken publiceren dan de zes die nu op de website staan. Namen van arbiters op de site zetten. Het verdienmodel toelichten, en ook uitleggen of een robotrechter de zaak behandelt of een menselijke arbiter. Dat is nu nog onduidelijk.”

Kritische rechter

Zoals e-Court nu functioneert, kan het voor steeds meer bedrijven aantrekkelijk zijn, vindt Pavillon – met de verkeerde redenen. “Dat zijn mogelijk bedrijven die bang zijn voor een te kritische rechter en hopen dat e-Court tussen de mazen van de wet blijft.” Volgens Pavillon moet e-Court betere voorlichting verschaffen. “Court klinkt alsof het een overheidsrechter is, maar e-Court moet duidelijker maken dat het private arbitrage is. Ook zou e-Court helder moeten maken hoe beslissingen tot stand komen en aantonen dat het consumentenrecht in acht is genomen.” Dat laatste geldt, zegt Pavillon, trouwens ook voor Digitrage, een andere online arbiter voor consumentengeschillen.

Reactie van e-Court

“Een journalist benaderde ons met de mededeling dat er een boek zal verschijnen over e-Court, en verzocht ons om enige vragen hierover te beantwoorden. Dit heeft ons hogelijk verbaasd. Wij kennen het boek niet en weten niet wie de auteurs zijn. Wij zijn hierbij op geen enkele wijze betrokken. Daarom is het niet mogelijk inhoudelijk te reageren.

Afgaande op de aan ons gestelde vragen lijkt de publicatie echter te draaien om een herhaling van de kritiek van begin dit jaar. Toen al heeft e-Court aangetoond dat de kritiekpunten geen enkele basis hebben. Wij benadrukken wat wij in ons persbericht van 19 januari jl. hebben aangegeven, namelijk dat de stichting Stichting E-Court geen commerciële organisatie is, en dat er een ‘Chinese Wall’ bestaat tussen stichting en administrateur. Het bestuur van de stichting en de arbiters zijn volledig onafhankelijk. De arbiters hebben geen eigen belang bij de uitspraken die ze doen. Zij passen het Nederlandse recht toe, inclusief het consumentenrecht. e-Court voldoet verder aan alle wettelijke eisen om een arbitrage instituut te zijn.

Nog belangrijker is het volgende.

Voorafgaande aan lancering, eind 2009, hebben wij de Raad voor de rechtspraak en het Ministerie van Justitie & Veiligheid geïnformeerd dat wij zouden starten met online private rechtspraak. De contacten daarover verliepen plezierig; de Raad heeft ons succes gewenst bij de uitvoering van onze plannen. Vervolgens zijn wij er, met beperkte middelen, in geslaagd om een goed werkende ICT te ontwikkelen. Sinds 2016 hebben steeds meer marktpartijen, onder wie waterleidingbedrijven, telecombedrijven, nagenoeg alle zorgverzekeraars (94%) en partijen als Bol.com, ervoor gekozen om hun klanten de gelegenheid te geven om geschillen via e-Court te beslechten. De groei van het aantal zaken was enorm.

Echter, in februari 2018 is – plotseling en zonder enig voorafgaand overleg – besloten dat de rechtbanken van de ene op de andere dag geen exequaturs meer zouden verlenen in e-Court arbitrages. De publieke rechters wilden eerst prejudiciële vragen stellen aan de Hoge Raad over hun eigen rol. Wij werden hierdoor compleet overvallen, nu iedere redelijke grond daartoe ontbrak. Deze manier van doen heeft naar mijn persoonlijke overtuiging alle kenmerken van détournement de pouvoir. Vorige week sprak de bestuursvoorzitter van GGN in dit kader van ‘karaktermoord’ op e-Court. Min of meer gelijktijdig met de stillegging van e-Court werd bekend dat het eigen digitaliseringsproject van de publieke rechtspraak (KEI), ondanks investeringen van meer dan € 250 miljoen, nagenoeg volledig was mislukt.

Digitalisering van de publieke rechtspraak blijft nodig om aan de eisen van deze tijd te voldoen. Alleen door digitalisering kan de publieke rechtspraak de kosten beheersen, de doorlooptijd van de zaken verkorten, en daarmee de kwaliteit van de rechtspraak verbeteren. e-Court heeft laten zien dat haar eenvoudige, betaalbare en laagdrempelige procedure leidt tot maatschappelijk effectieve rechtspraak. Uiteraard worden routinewerkzaamheden uitgevoerd via digitalisering.

De procesinrichting, de techniek en de werkwijze van e-Court zijn erop gericht om rechtspraak transparant, betaalbaar, begrijpelijk, efficiënt etc. te maken. Dit mag en kan niet verloren gaan.”

Mr. R.H.M.J. baron van Hövell tot Westerflier, voorzitter Stichting e-Court