Mr. van de week is Kees Blankman, bijzonder hoogleraar juridische bescherming van ouderen en meerderjarigen met beperkingen aan de Vrije Universiteit. Vrijdag 24 oktober spreekt hij zijn oratie uit, waarmee hij zijn ambt officieel aanvaardt.
De titel van uw rede: Maatwerk bij juridische ondersteuning en bescherming van ouderen. Wat bedoelt u met die juridische ondersteuning?
Het gaat niet om rollators of trapliften, maar om juridische instrumenten die ouderen helpen hun eigen regie te houden in situaties waarin ze niet meer goed in staat zijn zelf hun financiële of zorgbelangen goed te behartigen. Voor wilsonbekwame meerderjarigen kent ons recht een aantal beschermingsmogelijkheden waarbij een vertegenwoordiger optreedt. Ik behandel er in mijn oratie vijf. Denk aan bewindvoerders, mentoren, curatoren en daarnaast gevolmachtigden in een levenstestament. Maar ook de grote groep partners en naaste familieleden die bevoegd zijn in zorgsituaties hun wilsonbekwame partner of familielid te vertegenwoordigen. De primaire taak van zo’n vertegenwoordiger is, zo betoog ik, de meerderjarige te ondersteunen zodat hij zelf kan beslissen. Dus niet te snel de beslissing overnemen.
Uit de titel lezen we ook dat er nu onvoldoende maatwerk wordt geboden. Hoe zou het beter kunnen?
Maatwerk is voor mij een passende balans tussen het honoreren van eigen regie en bescherming. Bescherming in de zin van het overnemen van de beslissing. Sommige juridische mogelijkheden zijn wel erg beschermend. Ik meen dat de handelingsonbekwaamheid of de onbevoegdheid die van rechtswege ontstaat bij het uitspreken van een curatele, resp. bewind of mentorschap de mogelijkheden voor de meerderjarige om zelf beslissingen te nemen, te veel beperken. Deze wettelijke regelingen gaan te veel uit van meerderjarigen die niets meer zelf kunnen en mogen beslissen. Dat is precies tegengesteld aan het uitgangspunt van VN Gehandicaptenverdrag waar juist het maximaal honoreren van de eigen regie wordt benadrukt. Aan de andere kant zie ik bij levenstestamenten een risico in het ontbreken van de verplichting dat er een vorm van toezicht zou moeten zijn op het handelen van de gevolmachtigde. Hier is de bescherming juist te gering en lijkt de balans teveel door te schieten in het honoreren van de eigen regie.
Rode draad in uw werkzame leven is wilsonbekwaamheid. Waarom fascineert dat onderwerp u zo?
Handelingsonbekwaamheid evenals onbevoegdheid bij bewind en mentorschap is een niet mogen, wilsonbekwaamheid daarentegen is een niet kunnen beslissen. Vanuit mensenrechtenperspectief is het niet meer te verdedigen dat de juridische bewegingsvrijheid van kwetsbare meerderjarigen te makkelijk wordt ontnomen of beperkt. Zolang iemand in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake, zou hij ook zelf moeten kunnen beslissen. Ook als hij een door de rechter benoemde vertegenwoordiger heeft. Hier ligt een uitdaging voor het recht om de beide onbekwaamheden te laten samenvallen. Omdat wilsbekwaamheid betrekking heeft op één specifieke aangelegenheid, betekent dit wel meer overleg en ook ruis omdat wilsbekwaamheid als scharniercriterium niet objectief als bloeddruk kan worden vastgesteld. Maar het is beter dan de oude situatie waarbij de curator alles besliste ook in situaties waarin de curandus zelf ter zake wilsbekwaam was.
Uw vakgebied beweegt zich op het grensvlak van familierecht en gezondheidsrecht. Dat worden nog drukke jaren met vergrijzing. Welke onderwerpen staan bij u hoog op de agenda?
Het aantal ouderen neemt inderdaad toe en de bevolkingssamenstelling is aan het kantelen. Maar naast onderzoek naar meer maatwerk voor ouderen en andere kwetsbare meerderjarigen, zou ik aandacht willen besteden aan ouderenrecht in andere rechtsgebieden en terreinen dan in het familie– en gezondheidsrecht. Ik wil samen met collega’s een keuzevak aanbieden waarin ouderenrecht in brede zin aan de orde komt. De oudere werknemer krijgt te maken met leeftijdsdiscriminatie, de oudere zorgvrager met rechtsvragen over zorg thuis of elders, zijn de kinderen verplicht te helpen? Worden in het pensioenrecht beslissingen genomen die gunstig zijn voor ouderen of juist voor jongeren? De spanningen en wellicht conflicten tussen de generaties zal ik zeker ook aan de orde willen stellen. Deze zien we niet alleen als het om het klimaat of de Brexit gaat, maar ook in het pensioenrecht, erfrecht en belastingrecht. Het lijkt mij van belang dat – de aanstaande – juristen hier zicht op hebben en de belangentegenstellingen goed kunnen afwegen.
Als u het voor het zeggen had dan…
Sorry, een vraag waar ik niet zoveel mee kan. Ik zou mij omringen met wijze adviseurs en de verbinding zoeken.
Wat is het hoogtepunt in uw carrière?
De benoeming tot bijzonder hoogleraar.
Wat of wie is voor u een bron van inspiratie?
Een persoon komt niet direct op mijn netvlies. Ik denk aan collega’s die elders in de wereld onder moeilijke omstandigheden juridisch onderwijs verzorgen en aan mantelzorgers die tot het uiterste gaan om hun demente partner of familielid thuis te verzorgen
Wie is uw favoriete ‘oudere’?
Heb ik niet.
Welk boek las u het laatst?
Het seniorenbrein van André Aleman.
Met welke beroemdheid zou u een gevangeniscel willen delen?
Er zijn veel beroemdheden met wie ik het niet zou willen. Als het een langer verblijf in de gevangenis zou zijn, kies ik voor een filosoof of ethicus m/v bijvoorbeeld Martha Nussbaum.
