De discussie over de spreuk die de Hoge Raad siert, Ubi iudicia deficiunt, incipit bellum, is nog niet ten einde. Oud-advocaat en oud-algemeen deken Piet Wackie Eysten betoogt dat de vertaling ‘Zonder rechters wordt het jatten’ misschien wel het dichtst in de buurt komt – het tegenovergestelde van wat de Hoge Raad eigenlijk bedoelt. Hieronder zijn visie op de vertaling van de spreuk.
Alle in het artikel Gedoe over vertaling Latijnse spreuk Hoge Raad (Mr. 5, 2019, p. 8) geciteerde commentatoren – zonder uitzondering afkomstig uit de wereld van recht en rechtspraak – gaan stilzwijgend ervan uit dat met de spreuk Ubi iudicia deficiunt incipit bellum het belang van toegang tot de rechter wordt uitgedrukt. ‘Zonder rechters wordt het matten’, suggereert een van hen. Leuk voor een wervingsactie van de NVvR, maar die vertaling doet geen recht aan de oorspronkelijke betekenis van de spreuk.
Dit hoewel in het artikel terecht wordt opgemerkt dat de herkomst ervan, namelijk Hugo de Groots De belli ac pacis uit 1625, ‘cruciaal’ is voor een juiste vertaling. Ondanks die waarschuwing hebben de geciteerde commentatoren er geen rekening mee gehouden dat het ontbreken van ‘iudicia’ wel eens juist niét als een gemis, maar, integendeel, als een welkome mogelijkheid om rechtmatig oorlog (bellum) te voeren kon worden beschouwd. Het ging in De Groots studie immers juist om het recht van oorlog en vrede.
In het eerste kwart van de 17e eeuw waren de Verenigde Nederlanden zich – vooral tijdens het Twaalfjarig Bestand in de oorlog met Spanje (1609-1621) – steeds meer gaan ontwikkelen tot een machtige staat, die in toenemende mate de wereldzeeën beheerste. In een tijd dat zee- en oorlogsrecht nog niet of nauwelijks waren ontwikkeld, hadden de Staten van Holland er belang bij te weten waar en wanneer het hun vrijstond vijandelijke of concurrerende mogendheden op zee de oorlog te verklaren. Kaapvaart in opdracht van (oorlogvoerende) staten was in die jaren bepaald geen uitzondering.
Welnu, het recept werd hun in 1625 geleverd door Hugo de Groot: waar je niet kunt worden belemmerd door rechterlijk ingrijpen, ‘ubi iudicia deficiunt’, daar begint het recht van de sterkste: ‘incipit bellum’. Daar staat het je vrij tot de aanval over te gaan en de tegenstander de oorlog te verklaren, zonder dat dit je door een rechter kan worden belet. Zo wilden de Staten van Holland het horen en Grotius gaf hun dit argument in handen. Zij hebben er dankbaar gebruik van gemaakt. Het is geen toeval dat Piet Hein in 1626 in opdracht van de West-Indische Compagnie plannen ontwikkelde om de Spaanse Zilvervloot te kapen. Waar hij twee jaar later in slaagde.
Het is enigszins ‘tegensprekelijk’ zoals de Belgen dat noemen, dat ons hoogste rechtscollege zich nu juist met deze spreuk siert. Een reclametekst voor het rechtsbedrijf valt in De Groots spreuk niet te lezen. ‘Zonder rechters wordt het jatten’, lijkt de oorspronkelijke betekenis dichter te benaderen. Maar dat kun je moeilijk op de gevel van de Hoge Raad zetten….
Piet Wackie Eysten (1939) begon in 1967 als stagiair op kantoor mr. D.J. Veegens c.s. in Den Haag, dat in 1969 fuseerde met kantoor mr. W. Blackstone c.s., dat later opging in De Brauw Blackstone Westbroek. Daar was hij jarenlang partner en tussen 1990 en 2000 maatschapsvoorzitter. Van 1986 tot 1989 was Wackie Eysten algemeen deken van de Nederlandse Orde van Advocaten en in 1991 was hij president van de Raad van de Balies van de EU. In 2005 beëindigde hij zijn praktijk.
