Visiteren, zo leerde ik als student tijdens mijn stage in een huis van bewaring, is gebukte gedetineerden tussen de billen controleren op contrabande. Waarom zou het OM een visitatiecommissie willen?
‘Iedereen wist het’
In maart dit jaar concludeerde de Visitatiecommissie Gerechten – kort gezegd – dat het management van de Rechtspraak gezaghebbend leiderschap moet ontwikkelen of binnenhalen. In april kwam de Commissie-Fokkens met haar bevindingen over de liefdesperikelen binnen de staande magistratuur: “Terwijl op het niveau van de parketten veelal wel actie werd ondernomen in het geval van (potentiële) schendingen van integriteitsnormen (ook in geval van relaties op het werk)” deed de leiding van het OM niets zichtbaars aan de verzwegen relatie van de advocaat-generaal met een hoofdofficier.
Juist omdat “iedereen van de relatie wist” leidde de passiviteit van de leiding “tot onzekerheid over het al dan niet gelden van de toepasselijk lijkende integriteitsnormen”, schrijft de Commissie (p. 78). Golden die normen dan niet voor de hoger geplaatste tortelduiven, die pas naar huis werden gestuurd toen NRC Handelsblad de affaire en de onvrede ventileerde?
Verzieken
Ik vind het wel iets sympathieks hebben dat de ene voorzitter de twee gewoon gelooft als zij glashard liegen over hun relatie en dat diens opvolger de oren helemaal sluit voor geruchten. Een baas hoort zich immers niet te interesseren voor het liefdesleven van zijn ondergeschikten. Maar als liefdesrelaties benoemingen en beslissingen kunnen beïnvloeden en daarom verboden zijn, moet je als bestuurder doorpakken als het gonst en de werkvloer er niets meer van snapt. Theatervoorstellingen over het integere DNA van het OM zijn anders volstrekt zinloos.
Eén van de tortelduiven werd beschouwd als de informele leider van het OM. Verklaart dat de zachte hand van de OM-top? De advocaat van de volgens Fokkens c.s. liegende en liggende magistraat hoorde ik al voordat het rapport uitkwam mopperen op de onderzoeksvaardigheden van de commissie. Na enig aandringen heeft de commissie het meest privacygevoelige hoofdstuk uit het rapport gehaald. Ik heb het eerlijk gezegd niet gemist.
Immoreel
Als het om integriteitsschendingen, fraude en corruptie gaat, is het mantra dat de leiding het goede voorbeeld moet geven. Dat geldt zeker voor een organisatie die verdachten de maat neemt. Het OM kampt echter al jaren met officieren en advocaten-generaal, die frauderen, liegen en soms ongeoorloofd van bil gaan. Ik blogde er een jaar geleden al over.
Begin april onthulde Een Vandaag dat er onder leiding van het OM flink wordt gefraudeerd met processen-verbaal. Tussen juli 2015 en april 2018 is dat achtentwintig keer disciplinair bestraft. In werkelijkheid komt opsporingsfraude vaker voor. Zo bleek eind maart dat de technische recherche in de Deventer moordzaak ontlastend materiaal uit het dossier heeft gehaald. En in maart dit jaar hekelde de Nationale ombusman het gesjoemel met een rechtshulpverzoek.
Oud-rechter en voormalig Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer heeft een boek geschreven over moreel leiderschap. Moreel leiderschap is niet alleen iets voor grote helden, zegt hij in een interview dat ik maakte. Het geldt in het dagelijks leven voor iedereen. “Het heeft twee kanten. Ik kan er voor mijzelf de keuzes mee maken voor de inrichting van mijn leven en van de persoonlijke, maatschappelijke en professionele relaties die ik aanga en onderhoud. Kies ik voor mijn eigenbelang of oriënteer ik mij op morele waarden? De andere kant gaat over het invloed uitoefenen op anderen, bijvoorbeeld door een moreel voorbeeld of moreel richting te geven. (…) de een heeft wat meer talent voor reflectie dan de ander – want reflectievermogen heb je er wel voor nodig. Maar in principe moet iedereen het kunnen leren.”
Luis in de pels
Kortom: of je als magistraat nu zit, staat, ligt of liegt – je moet niet alleen omhoog kijken, maar ook jezelf ethisch aansturen.
Het OM neemt alle aanbevelingen van de commissie-Fokkens over en de centrale ondernemingsraad belooft daarbij “een constructief kritisch gesprekspartner” te zijn en “waar nodig de luis in de pels”. Prima, maar ik zou eraan toevoegen: eigen pels eerst.
Bronnen
Rapport Visitatiecommissie Gerechten
Rectificatie Commissie-Fokkens
Rapport 2019/014 Nationale Ombudsman
Een Vandaag over proces-verbaalfraude
Blog over stage lopen bij het OM
Alex Brenninkmeijer over moreel leiderschap
