Bangkok
Een hele fijne opdracht was dit: de rechtspraak in de landen van de Greater Mekong Delta hield een conferentie in Bangkok. Het moest gaan over het verbeteren van de rechtspraak, en dan vooral de toegang tot het recht. Of ik de ervaring in Europa wilde komen delen? Maar natuurlijk! Ik rook het mengsel van uitlaatgassen en jasmijn, die typisch Bangkokse geur, al van achter mijn bureau.
Maar wat moest ik ze dan vertellen? De landen in kwestie, gastland Thailand, Myanmar, Laos, Cambodja en Vietnam, zijn heel verschillend qua ontwikkeling. Oplossingen die in West-Europa werken zijn meestal niet geschikt voor landen in ontwikkeling. Het moest dus niet over onze oplossingen gaan. Eerst maar eens de conclusies uit mijn boek uitgelegd: snelheid, toegang en integriteit zijn communicerende vaten. Traagheid is een oorzaak van corruptie (mensen willen betalen om voorrang te krijgen), en corruptie kan weer de toegang belemmeren als mensen de rechter niet vertrouwen.
En wat is toegang tot het recht? Die begint niet bij de rechter, maar bij ogenschijnlijk simpele dingen: een aantoonbare identiteit, zodat je met anderen kunt handelen. Je moet een bedrijf kunnen beginnen. Een bedrijf starten blijkt, volgens de Doing Business Index van de Wereldbank, in Cambodja en Laos heel ingewikkeld en langdurig. En hoe zit het als je bedrijf het niet redt? Een faillissement is in Laos en Myanmar ook weer langdurig en ingewikkeld. En moet je in Cambodja of Myanmar naar de rechter, dan duurt dat ook nog eens heel lang en het is nog duur bovendien. Wat kunnen de gerechten daaraan doen?
Dan is er het vertrouwen in de rechter. Dat is in Nederland zelfs nog gestegen. Volgens Transparency International wordt er veel geklaagd over corruptie bij de overheid. Hoe dat in de rechtspraak zit is niet makkelijk na te gaan. In alle landen van de Greater Mekong Delta, behalve Cambodja, is die corruptie de laatste jaren wel iets afgenomen. Dat wil niet zeggen dat het geen probleem meer is, en het krijgt gelukkig veel meer aandacht, zoals blijkt uit mijn blog over het UNODC programma voor versterking van rechterlijke integriteit.
En dan zijn er ook nog die vermaledijde doorlooptijden. Volgens de Doing Business Index doen alle landen behalve Myanmar handelsvorderingen af in ongeveer 400 kalenderdagen. Nederland doet er volgens de Index meer dan 500 kalenderdagen over.
Deze gemengde berichten betekenen dat elk land zelf moet bepalen wat in hun geval de belangrijkste problemen zijn, en welke het eerst opgelost moeten worden. Daar is allereerst goede diagnostiek voor nodig, en die is er ook. Het International Consortium for Court Excellence heeft een instrument voor zelfdiagnose ontwikkeld. Aan de hand daarvan kan de rechtspraak zelf bepalen wat er mis is, wat het eerst aangepakt moet worden en hoe dat moet.
Nederland
Terug in Nederland moest ik toch nog weer denken aan mijn collega Martin Vaessen, rechter in de rechtbank Gelderland. Hij reageerde op dit interview. In zijn reactie staat iets opmerkelijks dat de aandacht verdient. Na een lange opsomming van alles dat de volgens hem ondeskundige mensen van KEI volgens hem verkeerd hebben gedaan volgt een soort van inkeer: “En we hadden als civiele rechters meer grip moeten houden op het hele vernieuwingsproces (…) misschien hebben we zelf wel te veel afgewacht.” Nou heeft het Landelijk Overleg Vakinhoud Civiel, dat verantwoordelijk is voor de civiele rechtspraak, alle belangrijke ontwerpbeslissingen genomen, maar dat even terzijde. Dit is wel precies waar we het in Bangkok ook over hadden. Onafhankelijke rechtspraak dient om onpartijdige oordelen te waarborgen. Onafhankelijkheid is geen privilege van de rechter, maar een recht van de burger. Die onafhankelijkheid van het instituut rechtspraak betekent dat de rechters zelf verantwoordelijk zijn voor het op orde houden van hun organisatie, met inbegrip van hun IT. Martin Vaessen, en wie zich maar geroepen voelt, meld je bij IVO Rechtspraak!
