De worsteling is voor sommigen des te moeilijker omdat de welgestelde Russische klanten veel geld over hebben voor het omzeilen van sancties. En dergelijke cliënten zijn er veel in Nederland, omdat het hier in het verleden makkelijk was om structuren op te zetten voor belastingontduiking.
Het debat over EU-sanctiebeleid tegen de Russische Federatie, georganiseerd door de Nederlandse Orde van Advocaten, trok op 9 november in sociëteit De Witte in Den Haag een volle zaal met veel advocaten, ook al hebben slechts weinigen van hen te maken met ‘Russische’ zaken. De oligarchen die juridisch advies nodig hebben wenden zich doorgaans tot advocaten die zich toeleggen op sanctierecht en een aantal andere gespecialiseerde kantoren. Dat de opkomst zo hoog was, had er meer mee te maken dat elke advocaat zich van tijd tot tijd de vraag stelt of hij de cliënt ook moet bedienen als dat leidt tot maatschappelijk onaanvaardbare consequenties.
Op 6 oktober 2022 bracht de EU het achtste sanctiepakket uit, om Rusland te straffen voor de inval in Oekraïne. Advocaten hebben sindsdien meer duidelijkheid. Juridische adviesdiensten aan Rusland, die eerder nog waren toegestaan, zijn nu verboden. Wie het toch doet, riskeert vervolging door het Openbaar Ministerie en dus een veroordeling door de rechter.
Grijs gebied
Wat nog wel mag is juridische bijstand verlenen in procedures. En dan is er ook nog een grijs gebied, zei advocaat en panellid Camilo Schutte. “Iedereen mag informeren wat zijn rechtspositie is, dus ook Russen.” En, met een verwijzing naar de kwestie rond de steenrijke Rus Arkadiy Volozj: “Een cliënt mag vragen wat zijn rechten zijn, bijvoorbeeld in verband met een huis in de Vossiusstraat in Amsterdam, en daarop mag ik antwoord geven, maar ik mag hem niet helpen om zijn huis te verkopen, en zijn geld naar het buitenland te verplaatsen.” Volozj is de oprichter van Russische zoekmachine Yandex. Uit onderzoek door NRC en De Groene Amsterdammer blijkt dat het pand door een eigendomsconstructie buiten het zicht van de Nederlandse overheid bleef. Volozj houdt het pand, terwijl hij op de Europese sanctielijst staat. Inmiddels is het pand wel ‘bevroren’.
Sanctie-advocaat Heleen over de Linden (Rechta advocatuur) vertelde hoe je als advocaat, als je even niet oplet, sluipenderwijs een moreel moeras in kunt worden gezogen. “Je krijgt steeds meer vragen over sancties, en dan gaat het al snel de kant op van het helpen van Russische bedrijven. Dat is verleidelijk, omdat het om heel grote bedrijven gaat. Maar ik vind het kwalijk om daaraan mee te werken.” Vervolgens blijven de klanten weg.
Flinterdun
Panellid en Ruslandkenner Helga Salemon van het The Hague Centre for Strategic Studies noemde de scheidslijn tussen wat wel en niet kan ‘flinterdun’. “Zoek je naar de letter of naar de geest van de wet? Heb je een eigen moraal of laat je het over aan de politici?” vroeg zij aan de zaal. “Je wilt toch zand in de Russische machine strooien?” Volgens advocaat Ruben Alderse Baas (advocaat in dienstbetrekking bij de Orde van Advocaten Amsterdam) begeeft de activistische advocaat zich echter op een hellend vlak. “Als het kind van een oligarch wordt ontvoerd, verleen je dan geen bijstand?”
Een andere vraag is of je tegenstanders van Poetin wel mag helpen. Formeel mag dat niet, want juridische bijstand aan niet-gesanctioneerden is volgens de EU-regels ook taboe. Advocaat Gerrit Bogaers (Advocatenkantoor mr. G.J.A.M Bogaers) vindt dat de eigen verantwoordelijkheid van de advocaat hier leidend is.
Derk Sauer (eigenaar van The Moscow Times) zei in zijn inleiding dat hij sowieso niet zo’n voorstander is van sancties. “Ze hebben weinig effect, kijk maar naar Iran en Noord-Korea.” Hij noemde het wrang dat juist deze twee gesanctioneerde landen wapens leveren aan Rusland. Exportverboden op reserveonderdelen van vliegtuigen en chips kunnen wel effect hebben, meent Sauer.
Idee-fixe
Aan de hand van ervaringen van zijn zoon Tom die in Rusland onder meer voetbalvelden aanlegt, vertelde Sauer dat het leven in Rusland gewoon doorgaat. “Sinds de inval in Oekraïne heeft Rusland 158 miljard euro aan olie-inkomsten binnengekregen. De winst van Yandex is in die periode met 46 procent gestegen. Door parallelimport kun je in Rusland alles kopen, ondanks de sancties.”
Dat westerse bedrijven als Ikea en McDonald’s zich hebben teruggetrokken is slechts schijn, meent Sauer. “Ze hebben hun bedrijven verkocht aan het management, met het recht op terugkoop.”
Hij noemde de gedachte om Rusland met sancties op de knieën te krijgen een idee-fixe. “Rusland,” legde hij uit, “is een heel groot land. Ze hebben alles: olie, gas, steenkool, graan. Iedereen heeft er een moestuin. En vergeet niet dat Russen veel meer dan wij gewend zijn om af te zien.”
‘Met sancties win je geen oorlog’
Met sancties win je geen oorlog, meent Sauer. Niettemin is hij er een voorstander van: “We zijn het moreel verplicht, en Oekraïne vraagt erom.” De oorlog, betoogde Sauer, kun je winnen door wapens te leveren aan Oekraïne en door zand in de Russische machine te gooien. “Zo kom ik op advocaten. Russen zijn een meester in het wegsluizen van geld. Advocaten, notarissen en andere types hier in de zaal helpen daarbij. In die zin zie ik een schone taak voor de advocatuur.”
Panellid Camilo Schutte kon zich daar wel in vinden: “We zijn niet op aarde om te helpen bij het opzetten van structuren en het omzeilen van sancties.”
