Af en toe klust uw columnist wat bij als Rode Kruis-vrijwilliger. De afgelopen maanden stond dagopvang voor ongedocumenteerden op het programma. Huisvesting daartoe werd geboden in de kelders van de monumentale diaconie aan de Nieuwe Herengracht in Amsterdam (wat een fantastisch gebouwencomplex!). Aanvankelijk liep het niet storm, onder andere door gebrek aan bekendheid. Later kwamen er tientallen mensen, voor een middagmaal en enige menselijke warmte – hoe moeilijk het soms ook is met hen in contact te komen. Vanuit onze eigen rijkdom en voorspoed was en is het een tamelijk ontnuchterende ervaring.
Wat beweegt iemand eigenlijk om die ongedocumenteerden te helpen? Sust het een slecht geweten, of doe je het echt voor een goed doel? Wie die mensen in nood ziet kan worden bewogen door uiteenlopende gedachten en gevoelens. Enerzijds kan het geen kwaad om barmhartige Samaritaan te zijn, anderzijds kan geen verstandig mens zich vinden in de mechanismen achter massamigratie. Wat moeten die vreemdelingen hier? Al is dit een ingewikkelder vraag dan het lijkt.
Toch ontslaan oordelen over algemene verschijnselen nooit van de plicht om hier en nu het goede te doen. Zelfs wie vindt dat die vreemdelingen hier niet horen kan naar beste eer en geweten die vreemdelingen bijstaan zolang zij nog niet weg zijn.
Trouwens, waarom zouden die mensen hier eigenlijk niet mogen zijn, om te genieten van en mee te werken aan zo veel welvaart en voorspoed? Al lang voor de Verlichting en het ontstaan van rechtsstatelijkheid – tenminste op papier – was de idee van de civis mundi een kern van Westerse beschaving. Alle mensen zijn burgers van de wereld, hun wereld. Fundamenteel verschillen zij daarin niet van ons, en in zoveel andere opzichten evenmin. Waarom moeten zij dan weg en mogen wij blijven?
“Omdat wij onze eigen welvaart hebben verdiend en niets ons verplicht om die te delen met vreemden.” Maar wat hebben wij nu eigenlijk zelf verdiend? Ongewild zijn wij ter wereld gekomen in een welvaart die wij zelf helemaal niet zouden kunnen maken. Fiscalist Hofstra en vele anderen hebben het al lang geleden uitgelegd: zonder een historisch gegroeide en grotendeels gezamenlijk bekostigde infrastructuur en cultuur valt er helemaal niets te verdienen. Zo kan de winkelier alleen leven bij de gratie van statelijk bekostigde openbare wegen en nog veel meer.
Eerder doen nogal wat Nederlanders hun best om al die materiële en culturele verworvenheden ten eigen bate weer af te breken. Zelfs vertrouwensberoepsbeoefenaren als accountants en advocaten zien er geen been in om klanten- en andere belangen te eigen bate te verkwanselen. Dat is niet goed voor maatschappelijk vertrouwen en dus ook niet voor de samenleving en de rechtsstaat zelf.
En dan zijn er nog echte witteboorden- en andere criminelen, die dankzij beperkte pakkansen min of meer ongehinderd kunnen profiteren van het werk van anderen in verleden en heden. Criminele accountants, advocaten, bankiers, notarissen en nog veel meer zijn in hun onzichtbaarheid gevaarlijker voor de samenleving dan de gemiddelde vreemdeling, ongedocumenteerd of anderszins. Die vreemdeling valt al bij het minste wangedrag nog meer op, de witteboordencrimineel gaat moeiteloos op in zijn eigen milieu. Dus moet die vreemdeling weg en laten we onze eigen uitvreters en regelrechte criminelen op een enkele uitzondering na ongemoeid.
Wie stelt dat niet iedereen hier kan blijven heeft gelijk, maar begin dan met de echte probleemgevallen! Wie door eigen toedoen meer kost dan opbrengt, door onmaatschappelijk of zelfs crimineel gedrag, krijgt uiteindelijk een uitzettingsbevel. Waarom willoos lijden onder wangedrag louter en alleen omdat het wordt gepleegd door landgenoten? Beccaria heeft het al uitgebreid uitgelegd: zet die mensen het land uit en je bent tenminste van dat probleem af.
Je hoeft die boeven ook niet meer op te sluiten, met alle geldelijke, menselijke en maatschappelijke kosten van dien. Vrijkomende woonruimte van gedeporteerden kan door vreemdelingen in gebruik worden genomen – zolang zij zich niet zelf schuldig maken aan onmaatschappelijk of zelfs crimineel gedrag.
Is dit overdreven? Dat hangt er maar van af. Hoe rationeel en menselijk is het om vreemdelingen – wereldburgers net als wij – als vreemdelingen uit te zetten en al die echt schadelijke landgenoten ongemoeid te laten? Uw columnist weet het nog niet zo zeker.
Toch blijft hij nog maar een tijdje Rode Kruis-vrijwilliger. De winst ervan is in ieder geval dat je in de directe omgang met al die ongedocumenteerden erachter komt dat zij ook mensen zijn. (Wat is geweten ook alweer? Conscientia, ‘samen weten’, weten dat anderen ook mensen zijn.) Open deuren misschien, totdat je in die kelders samen met die mensen hoopt dat ook zij mogen delen in vrede en voorspoed.
Waarom wij wel en zij niet? Uiteindelijk blijft dit een onbeantwoordbare vraag, juist en vooral in termen van onze eigen menselijke normen en waarden. Het minste wat u zelf kunt doen is zelf (Rode Kruis-)vrijwilliger worden, wat u ook vindt van migratie of van wat dan ook in het algemeen: er is nog wel wat te doen, niet alleen door het Rode Kruis trouwens.
