Over krap een maand volgt Dineke de Groot Maarten Feteris op als president van de Hoge Raad. Ze is de eerste vrouw in deze functie. Mr. sprak over haar met hoogleraar Arno Akkermans (VU), advocaat-generaal Ruth de Bock (Hoge Raad), hoogleraar Pieter Ippel (University College Roosevelt), cassatieadvocaat Menno Bruning (Lawyers’ Specialist) en rechtbankpresident Nol Vermolen (rechtbank Zeeland-West-Brabant).
Akkemans beschrijft Dineke de Groot als “een buitengewoon toegewijde professional, die onwaarschijnlijk veel uren in de week werkt.” De Bock: “Ze is niet bang om haar nek uit te steken.” Bruning vindt: “Ze is een zeer bekwaam wetenschapper en uiterst betrokken rechter.” Ippel noemt haar een krachtige persoonlijkheid die niet eenvoudig van de wijs te brengen is.” Volgens Nol Vermolen is ze een briljant civilist.
Hoge verwachtingen
De geïnterviewden hebben allemaal hoge verwachtingen van de nieuwe president van de Hoge Raad, net als de Hoge Raad zelf. “De nieuwe president moet een integere, betrokken, stimulerende, samenbindende en waar nodig daadkrachtige leider zijn,” schreef de Hoge Raad in de profielschets. De president moet ook boegbeeld en bruggenbouwer zijn en oog voor hebben voor de maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de rechtspraak. En uiteraard over vakinhoudelijke kennis beschikken.
Om met die laatste functie-eisen te beginnen: volgens Akkermans scoort Dineke de Groot daarop enorm hoog. Toen De Groot rechter in de rechtbank Amsterdam was, promoveerde ze bij Akkermans op een onderzoek naar de rol van deskundigen in de civiele rechtspleging. ”Het proefschrift is een standaardwerk geworden en Dineke is cum laude gepromoveerd,” zegt de hoogleraar privaatrecht. “Dat zegt genoeg denk ik.”
In 2011 werd De Groot hoogleraar Rechtspraak en conflictoplossing aan de VU. Ze toonde zich toen een voortrekker op het gebied van innovatie van rechtspraak, zegt Akkermans. “Haar oratie ‘Rechtspraak met hart voor de zaak’ gaat over wat we nu Maatschappelijk Effectieve Rechtspraak noemen.” Akkermans doelt daarbij op laagdrempelige rechtspraak zoals de spreekuurrechter en de regelrechter. “De rechtspraak is de laatste twee decennia steeds meer opgeschoven van geschilbeslechting naar een bredere conflictoplossing (zoals mediation). De rechter is niet de sfinx die alleen de juridische knopen doorhakt, maar verdiept zich veel meer in de achtergronden van het geschil en nodigt partijen uit met een oplossing te komen. Dat is nu min of meer mainstream, maar dat was toen nieuw.”
Stevige eisen stellen
Hij noemt het belangrijk dat de president van de Hoge Raad affiniteit heeft met vernieuwing. “De president moet voeling hebben met wat er in de praktijk gebeurt, maar vooral ook wat er tussen de regels door gebeurt. De laatste twintig jaar zijn er veel veranderingen geweest die je niet terugvindt in de handboeken. Dineke heeft de visie op de veranderende rol van de rechter meegebracht naar de hoogste rechter van het land. Dat zij president wordt bewijst dat een bepaalde opvatting binnen de rechterlijke macht het pleit aan het winnen is.”
Nol Vermolen, nu rechtbankpresident van de rechtbank Zeeland-West-Brabant, werd in 2001 rechter in de rechtbank Amsterdam en later teamvoorzitter strafrecht. “Dineke was toen handelsrechter en werd later teamvoorzitter,” blikt hij terug. “Ze is een briljante civilist, dus inhoudelijk-technisch is het helemaal in orde. Ze stelt ook stevige eisen aan haar omgeving: die moet van hetzelfde niveau zijn. Dat was prima toen ze nog ‘gewoon’ rechter was, want dan kun je scherpe vragen stellen. Als teamvoorzitter was dat in het begin wennen voor haar en haar omgeving, en tegelijkertijd heeft ze daar vervolgens mooie stappen in gemaakt.”
Innovatieprijs
Hoogleraar Pieter Ippel (University College Roosevelt) leerde Dineke de Groot kennen toen zij student was aan de VU waar hij rechtssociologie doceerde. Ze heeft veel meer dan de gemiddelde jurist belangstelling voor sociaalwetenschappelijk onderzoek, merkte Ippel toen al, en dat vindt hij een pre voor de president van de Hoge Raad. Dat zij later ook aanwezig was op een bijeenkomst over de spreekuurrechter, vindt hij ook een goed teken. Ze heeft als hoogleraar veel geschreven over de toegankelijkheid van de civiele rechtspraak, zegt Ippel. “Dat ze innovatief is, blijkt uit het feit dat ze in 2018 de innovatieprijs van de Nederlandse Juristen Vereniging kreeg.”
Advocaat-generaal Ruth de Bock ontmoette Dineke de Groot voor het eerst tijdens een bijeenkomst over de comparitie na aanbrengen. “Dat ze daar was, zegt wel wat,” meent De Bock. “Het ging om nieuw experiment om de rechtspleging in hoger beroep te verbeteren. Ik dacht: ‘Daar staat wel iemand die een eigen kijk heeft, en in is voor nieuwe dingen’.”
Brede, vakinhoudelijke kennis heeft De Groot absoluut, vindt De Bock. “Ze heeft ook in de belastingsector gewerkt, dus ze heeft kennis op drie vakgebieden, want belastingrecht raakt ook aan bestuursrecht.”
Met de fluwelen handschoen
Cassatieadvocaat Menno Bruning noemt De Groot een ‘raadsheer die met de fluwelen handschoen zaken in goede banen weet te leiden’. Hij maakte haar mee toen ze nog rolraadsheer van de civiele kamer was. “In die functie voerde ze een heldere regie en was ze strikt over het cassatieprocesrecht, en dat moet ook.” Op deze zittingen was De Groot ‘zorgvuldig, betrokken en rechtvaardig’, meent Bruning. “Ze hield oog voor de belangen van partijen en advocaten, maar ook voor de voortvarende ontwikkeling van het zaaksaanbod.
De Groot heeft op Bruning vooral indruk gemaakt als de drijvende kracht achter het digitaliseren in vorderingszaken bij de civiele kamer. “Wij konden als cassatieadvocaten input geven en meedenken, wat het draagvlak voor deze ingrijpende verandering zichtbaar heeft vergroot. Ze heeft als rolraadsheer de noodzaak van digitalisering uitgedragen, en was voortdurend op zoek naar verbeteringen. Dat typeert haar.” Met als resultaat een goed werkend systeem. Later herhaalde ze dat kunstje bij de belastingkamer.
Bruning denkt dat De Groot het moderne gezicht van de Hoge Raad kan zijn. “Ze heeft de lastige boodschap van digitalisering zowel intern als extern succesvol uitgedragen. Dat laat zien hoe zij als boegbeeld van de Hoge Raad naar buiten kan treden.”
Vermolen hoopt dat De Groot zich in het publieke debat mengt als het gaat om de waarde van de rechtspraak voor de samenleving. “Dineke is een bedachtzaam iemand, maar soms moet je in die positie naar voren durven stappen en zeggen: dit vinden wij ervan. Ik ben ervan overtuigd dat zij dat kan.”
De Bock meent: “Dat zie ik haar zeker doen. Rechters zijn niet opgeleid om kort en bondig te spreken, dus in die rol moet je groeien, en daar zie ik haar zonder meer toe in staat. Belangrijk is dat Dineke de Groot een groot hart heeft voor het recht en de rechtspleging. Dat vind ik wel van belang in deze positie.” De Bock vindt het een enorme mijlpaal dat er nu een vrouw is benoemd. “Dineke kan voor veel jonge vrouwen een rolmodel zijn.”
Niet iedereen is positief. Nadat De Groot was benoemd, omschreef de gepensioneerd rechter Willem Korthals Altes haar in NRC als „een voortreffelijk juriste” maar ook „een huiskamergeleerde”. Korthals Altes vond ook dat de president “het geweten en het gezicht van de rechtspraak” moet zijn. “En dat mis ik bij haar volledig”.
Maffe uitspraken
Arno Akkermans heeft geen goed woord over voor de uitlatingen van de rechter die al lange tijd strijdt tegen de verplichte pensioenleeftijd van zeventig jaar voor rechters. “Het is ironisch: zijn buitengewoon maffe uitspraken bewijzen zijn ongelijk,” meent Akkermans. “Ze laten zien dat het goed is dat hij met pensioen is. Deze man mist de aansluiting.”
Akkermans is blij dat er nu “een moderne vrouw zit, en geen stoffig oud mannetje”. “Ik denk dat ze heel erg aansprekend zal zijn als president.” Ippel zegt over de boegbeeldfunctie: “Van nature charismatisch is ze geloof ik niet. Maar ik zie haar wel bij Het Buitenhof zitten en daar haar partijtje meeblazen.”
Akkermans denkt dat De Groot het moderne leiderstype vertegenwoordigt. “Het type dat engageert, niet iemand die vanuit de commandotoren gaat proberen om te besturen. Ik ben er daarom van overtuigd dat haar leiderschap een succes gaat worden. Ze gelooft heel erg in wat ze doet, ze kan anderen inspireren. Als je zoals ik veel wetenschappelijk onderzoek doet naar het functioneren van het juridisch systeem, zie je allerlei dingen die niet goed werken, en dat is soms demotiverend. Dineke geeft je toch weer het idee dat het de moeite waard is wat we aan het doen zijn.” Ippel noemt haar “een krachtige persoonlijkheid die niet eenvoudig van de wijs te brengen is.”
Breed geïnformeerd
“Een leiderstype? Absoluut,” vindt Ruth de Bock. “Ze is niet bang om haar nek uit te steken, maar tegelijkertijd zorgt ze dat ze breed geïnformeerd is op allerlei terreinen. Niet iemand die wel eens even zal uitleggen hoe het in elkaar zit.” “Haar belangrijkste opdracht,” meent De Bock, “is het gezag van de Hoge Raad te bewaren in een steeds veranderende samenleving, en daarvoor moet je zelf ook veranderen.” Bruning vindt haar een goede manager: “Betrokken naar buiten toe, en verbindend naar binnen toe.”
Dineke de Groot staat bekend als een tikkeltje afstandelijk. “Maar als je met haar samenwerkt is ze niet afstandelijk hoor,” vindt Ruth de Bock. Over De Groots privéleven is niet zoveel bekend. Niet zo verwonderlijk: binnen de cultuur van de Hoge Raad is het niet gebruikelijk om veel persoonlijke zaken te delen met collega’s. Wel is bekend dat Dineke de Groot getrouwd is en in Amsterdam woont. Ze houdt van bergwandelen en van zingen. De Groot doet mee aan koorprojecten en gaat graag naar de opera. Haar liefde voor muziek heeft ze in elk geval gemeen met haar voorganger Maarten Feteris.
