Kort nadat het gerechtsbestuur van de Rechtbank Noord-Nederland rechter Edzard van Weringh zijn column ontnam, is ook zijn collega Sietske Dijkstra monddood gemaakt. Dijkstra trad in juli van dit jaar uit onvrede over het werkklimaat binnen de rechtbank af als voorzitter van de integriteitscommissie.
Ze heeft haar aftreden per brief toegelicht aan het gerechtsbestuur onder leiding van Maria van de Schepop. Om alle rechtbankmedewerkers te informeren wilde Dijkstra de brief vervolgens publiceren op het interne netwerk Intro, maar dat werd belemmerd door het bestuur. Ook wilde het bestuur niet dat Dijkstra de brief aan andere leden van de integriteitscommissie zou geven.
Vrijheid van meningsuiting
Dijkstra voelde zich daardoor zo in de hoek gedreven dat ze ruggespraak hield met Jos Silvis, de procureur-generaal (PG) bij de Hoge Raad. Ze wilde van Silvis weten of haar rechtspositie in gevaar zou komen als ze de brief wel zou publiceren. Silvis bevestigt dat dit gesprek heeft plaatsgevonden. “Ik heb het aan Sietske Dijkstra gelaten of ze de brief wilde publiceren of niet,” reageert hij via zijn woordvoerder. Hij wijst erop dat, volgens jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, ook rechters vrijheid van meningsuiting hebben, en dat er met het afwegingskader zorgvuldig moet worden omgegaan.
Navraag bij Silvis was voor Dijkstra een logische stap omdat de PG ingevolge de Wet Rechtspositie Rechterlijke Ambtenaren een belangrijke stem heeft over de rechtspositie van rechters. Als een rechter zich misdraagt, kan de PG een voordracht tot ontslag doen bij de Hoge Raad.
Openheid geboden
Uiteindelijk zag Dijkstra onder druk van het gerechtsbestuur af van de publicatie van de brief en het informeren van haar mede-commissieleden. Uit de e-mailcorrespondentie met de redactie van Mr. blijkt dat Dijkstra het daar nog steeds moeilijk mee heeft. “Ik was en ben de mening toegedaan dat een voorzitter van een integriteitscommissie zonder enige beperking alle informatie waarover die voorzitter in die hoedanigheid beschikt, moet kunnen delen met de leden van de commissie. Bovendien vond ik dat het belangrijk was, gelet op de problematiek, dat openheid werd geboden aan alle medewerkers van de rechtbank. Daarom heb ik publicatie van mijn brief van 11 juli op Intro voorgesteld.”
Sterk afgeraden
Uit een reactie van het gerechtsbestuur blijkt dat het bestuur druk heeft uitgeoefend om niet tot publicatie over te gaan, maar het bestuur weerspreekt dat het om een verbod gaat. Een woordvoerder laat weten dat het rechtbankbestuur het delen van de brief met de commissie heeft afgeraden. En het publiceren van de brief op Intro werd ‘sterk afgeraden’.
Dijkstra blijft echter van mening dat het bestuur de openbaarmaking van de brief in beide situaties blokkeerde: “Het moge duidelijk zijn dat het woord ‘afgeraden’ in de context van mijn herhaalde pogingen en zelfs de tussenkomst van de procureur-generaal bij de Hoge Raad, geen recht doet aan de feitelijke situatie waarin ik mij bevond en bevind.” Dat het bestuur haar wel de vrijheid gaf om de redenen van aftreden met de commissie mondeling te bespreken, doet daar niet aan af, zegt Dijkstra. “Gelet op wat van het bestuur niet mag, ervaar ik die vrijheid niet.”
Werkklimaat
Sietske Dijkstra nam contact op met de redactie van mr-online omdat ze het niet eens was met de voorstelling van zaken die rechtbankpresident Van de Schepop gaf in een artikel over het werkklimaat binnen de rechtbank. Van de Schepop zei over het aftreden onder meer: “Dat het terugtreden van de voorzitter te maken zou hebben met haar onvrede over de managementcultuur is pertinent onjuist. Het spijt ons erg dat de voorzitter om haar moverende redenen is afgetreden.” Dijkstra heeft zich aan die uitlatingen zeer gestoord. “De mij ‘moverende redenen’ waarvan het bestuur spreekt, houden verband met de door velen ervaren gevoelens van onveiligheid in de rechtbank.” Ze wil dat niet verder toelichten.
Van de Schepop houdt bij monde van haar woordvoerder vol dat ze in het artikel op mr-online de waarheid heeft gesproken. “In de betreffende passage in het artikel op mr-online wordt gesproken over ‘onvrede over de managementcultuur’,” zegt de woordvoerder van de rechtbank. “Het antwoord van de president betreft de vragen over specifiek de managementcultuur, te weten een cultuur die toe te schrijven zou zijn aan autoritair leiderschap en botte bejegening door leidinggevenden. Het antwoord van de president moet gezien worden in die context.” De woordvoerder voegt daaraan toe: “Cultuur is veel breder dan managementcultuur en omvat ook de omgang tussen de collega’s onderling.”
Code
Het navrante is dat Dijkstra’s proefschrift ‘De rechter als evenwichtskunstenaar’ uitgerekend ging over de vrijheid van rechters om hun persoonlijke meningen en overtuigingen te uiten. Dijkstra pleit daarin voor een code waaraan rechters, naar Amerikaans model, houvast hebben. Ze is ook voorstander van een centraal forum waar ethische vragen van rechters worden beantwoord.
Hoogleraar rechtspleging Philip Langbroek (Universiteit Utrecht) ziet het gekrakeel binnen de rechtbank hoofdschuddend aan. “Ontzettend jammer dat het zo loopt,” zegt Langbroek, die deel uitmaakte van de Visitatiecommissie Gerechten die dit voorjaar een hard oordeel velde over de staat van de Nederlandse rechtspraak.
Hij noemt het heel verstandig dat Sietske Dijkstra naar de PG van de Hoge Raad is gestapt om te peilen wat haar rechtspositie is. “Kennelijk is Dijkstra zo erg onder druk gezet door het gerechtsbestuur dat ze zich genoodzaakt voelde om die stap te zetten.” Hij vervolgt: “Zo’n integriteitscommissie doet belangrijk werk, daar moet je in openheid kunnen praten. Als de voorzitter dan onder druk wordt gezet door het bestuur, is het effect op een open organisatiecultuur desastreus.”
Spanning
Langbroek kijkt ervan op dat het bestuur de uitingsvrijheid van Dijkstra heeft ingeperkt. “Ik vind het onhandig dat het gerechtsbestuur op deze manier druk uitoefent. Integriteit is intern ook heel belangrijk. Als het goed is, bevordert het bestuur samen met de integriteitscommissie wat er kan en wat niet, om intern transparantie te creëren. Als de voorzitter van de commissie dan aftreedt, zit er kennelijk veel spanning.”
Langbroek erkent dat het bestuur van de Rechtbank Noord-Nederland voor forse uitdagingen staat. “Dit heeft te maken met de herziening van de gerechtelijke kaart in 2013. Eén organisatie op drie locaties te laten functioneren is ontzettend lastig. Ook zie je dat mensen moeten gaan samenwerken of anders werken, en dat wordt niet altijd op prijs gesteld.”
Een van de conclusies van de visitatiecommissie was dit voorjaar dat er spanning bestaat tussen de gerechtsbesturen en de rechters, precies wat in de Rechtbank Noord-Nederland speelt. Langbroek: “Dan bestaat het risico dat de top van de organisatie niet weet wat er op de werkvloer speelt, en dat leidinggevenden de mensen in lagere posities niet zien staan. Tijdens de visitatie hebben we gezien dat de arbeidshygiëne binnen de gerechten niet altijd op orde is. Mensen hebben niet altijd het gevoel leidinggevenden te kunnen aanspreken op fouten.”
Boos op elkaar
Langbroek loopt niet direct warm voor het voorstel van de vakbonden om een onafhankelijk onderzoek te laten uitvoeren naar het werkklimaat. “Laat het bestuur nou eerst kijken of ze de interne conflicten zelf kunnen oplossen, in plaats van een onderzoek te doen waardoor de zaak nog verder kan escaleren,” betoogt hij. “Mensen zijn boos op elkaar, maar dat betekent nog niet dat er een integrale angstcultuur is. Het gerechtsbestuur moet nu juist de-escaleren.”
Dan zal het lekken naar de pers ook afgelopen zijn, voorspelt Langbroek: “Als het bestuur effectief de-escaleert, zullen rechters niet meer de behoefte voelen om naar de pers te lopen met klachten over de interne bedrijfscultuur.” Lukt het niet om te de-escaleren, dan kan de Raad voor de rechtspraak ingrijpen, vindt Langbroek.
De rechtersvergadering van de rechtbank praat vandaag over de kwestie.
