Hoe bepalen gerechten welke rechter welke zaak doet? Dat is in Nederland weinig transparant. Om te waarborgen dat toebedeling op basis van objectieve maatstaven gebeurt, heeft de Rechtspraak de Code zaakstoedeling opgesteld. Rechtspraak wil zaken transparant en aselect toedelen
De wijze waarop zaken aan rechters worden toebedeeld is in Nederland niet in de wet geregeld. De verdeling wordt gedaan door de gerechtsbesturen, elk gerecht doet dat op zijn eigen wijze. In het bestuursreglement van de gerechten worden uitgangspunten hiervoor genoemd. Het betreffende artikel is algemeen geformuleerd; er worden factoren gegeven waarmee rekening kan worden gehouden, maar het bevat geen hoofdregels. Sommige gerechten hanteren daarnaast zaaksverdelingsregelingen, maar die bepalen meestal alleen op welke locatie welk soort zaken kunnen worden behandeld. Gevolg: de wijze waarop zaken aan rechters worden toebedeeld is weinig transparant.
Europees Hof
Om een eind te maken aan deze onwenselijke situatie hebben het Overleg van presidenten van de gerechten en de Raad voor de rechtspraak eind januari de nu gepubliceerde Code zaakstoedeling vastgesteld. Al in 2012 boog een commissie onder leiding van Herman van der Meer, tegenwoordig president van het gerechtshof Amsterdam, zich over deze kwestie. De commissie stelde een code op, die bedoeld was om tegelijk met digitaliseringsprogramma KEI in te voeren. Door de mislukking van KEI belandde de code op een zijspoor.
Maar nu komt de Rechtspraak − ook door aandringen vanuit de politiek – dan toch met een code. Deze voldoet aan de internationale eisen op dit gebied, zoals die van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat vindt dat twijfel aan de onpartijdigheid van de rechter kan ontstaan als de wijze van zaakstoedeling niet bij wet of afgeleide regelgeving is vastgelegd. Er kan dan volgens het Hof speculatie ontstaan over politieke beïnvloeding of andere krachten achter de schermen.
Aselect
Doel van de code, die bestaat uit zeven artikelen, is te waarborgen dat rechtszaken worden toebedeeld op basis van objectieve maatstaven die ertoe strekken dat zaken onpartijdig, deskundig en tijdig worden behandeld. Daarbij is gestreefd naar een balans tussen het belang van procesdeelnemers van meer transparantie op basis van vooraf kenbare, objectieve criteria en behoud van flexibiliteit.
Hoofdlijn is dat zoveel mogelijk zaken op aselecte wijze worden toegewezen, al dan niet via een geautomatiseerd systeem. De Rechtspraak is bezig met de ontwikkeling van een dergelijk systeem.
Geruchtmakende zaken
Niet alle zaken zullen aselect worden verdeeld. Sommige zaken zullen toedeling op maat vergen, en handmatig door de teamvoorzitter aan een rechter of rechterscombinatie worden toegedeeld, zo blijkt uit de toelichting op de code. Hierbij valt te denken aan (potentieel) geruchtmakende zaken, megazaken of zaken van bovengemiddelde zwaarte en rechtsgebied overstijgende zaken.
Veiligheidsrisico
De naam van de rechter die een zaak behandelt wordt tijdig aan partijen bekendgemaakt, valt in de code te lezen. Maar daarvan kan in concrete zaken op grond van gewichtige redenen worden afgeweken. Bijvoorbeeld als bekendmaking van wie de rechter is tot een veiligheidsrisico voor hem zou leiden. In dat geval wordt zijn naam pas op de zitting bekendgemaakt.
Nadere regels
De besturen van de gerechten gaan nu in hun bestuursreglementen nadere regels vastleggen voor de zaakstoedeling binnen hun gerecht. De in de code neergelegde uitgangspunten vormen hiervoor de basis. Zodra de bestuursreglementen klaar zijn worden ze gepubliceerd.
