Op 24 januari promoveerde Rianne Herregodts, universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen op het proefschrift Gemeenschappelijke normen voor vertrouwensberoepen. Daarin onderzocht zij tuchtrechtelijke uitspraken over de tuchtnormen van advocaten, accountants en artsen. Mr. sprak met haar.
Waar gaat het onderzoek over?
Voor accountants, advocaten en artsen bestaat wettelijk geregeld tuchtrecht, met tuchtnormen die redelijke gelijkenis vertonen. De beroepsgroepen hebben elk hun eigen tuchtcolleges. Die tuchtcolleges moeten bij iedere zaak de vraag beantwoorden of de gedragingen waarover in die zaak wordt geklaagd, in strijd zijn met de tuchtnormen. Mij viel op dat de tuchtcolleges voor de verschillende beroepsgroepen met dezelfde onderwerpen en vaak ook met dezelfde rechtsvragen worden geconfronteerd. Bijvoorbeeld: wanneer kunnen gedragingen in de privésfeer tuchtrechtelijk verwijtbaar zijn? Wanneer kan een stroeve relatie met de cliënt een reden zijn om de relatie te beëindigen? Onder welke omstandigheden is een beroepsbeoefenaar een tuchtrechtelijk verwijt te maken van wat een assistent binnen de praktijk heeft gedaan? Die vragen beantwoorden de tuchtcolleges ogenschijnlijk zonder naar elkaars eerdere uitspraken te kijken. Dat vond ik intrigerend. Ik was benieuwd naar de overeenkomsten en de verschillen tussen de wijzen waarop de tuchtrechters deze rechtsvragen beantwoorden. Zijn er, kort gezegd, gemeenschappelijke normen voor vertrouwensberoepen?
En, zijn er veel overeenkomsten en verschillen?
Ik ben verrast door de overeenkomsten. Op het eerste gezicht vallen misschien vooral verschillen op. Maar doordat alle drie beroepen vertrouwensberoepen zijn en alle drie wettelijk geregeld tuchtrecht hebben, zijn er overeenkomsten in de eisen die aan de beroepsbeoefenaars worden gesteld. Zo moet er onder alle omstandigheden kwaliteit worden geleverd, ook als de cliënt wel met minder genoegen wil nemen. Ook worden er eisen gesteld aan het verbreken van de relatie, en zijn er waarborgen om ervoor te zorgen dat oneigenlijke belangen de dienstverlening niet beïnvloeden. Ook geldt voor alle drie beroepsgroepen dat ook gedragingen in de privésfeer tuchtrechtelijk verwijtbaar kunnen zijn.
Natuurlijk zijn er ook verschillen. Een deel daarvan is te verklaren vanuit de aard van het beroep. Zo is het vanuit de rol van accountants als trusted third party logisch om extra strenge eisen te stellen aan het beschermen van de objectiviteit van de accountant. Ook wordt door zorgverleners veel meer samengewerkt dan door advocaten, en dat leidt tot een andere benadering van tuchtrechtelijke eindverantwoordelijkheid voor een opdracht.
Wat is er sterk aan het advocatentuchtrecht?
De functie van de deken is in het tuchtrecht voor advocaten een heel interessante. De deken vervult een belangrijke rol in het traject voorafgaand aan de tuchtprocedure. Enerzijds zorgt de betrokkenheid van de deken ervoor dat geschillen tussen cliënten en advocaten in veel gevallen niet tot een tuchtzaak komen. Anderzijds is de deken goed op de hoogte van wat er binnen het arrondissement gebeurt en kan de deken die informatiepositie gebruiken om effectief gebruik te maken van toezichtsbevoegdheden en de mogelijkheid om te klagen.
In het medisch tuchtrecht wordt binnenkort de klachtfunctionaris geïntroduceerd. De betrokkenheid van de klachtfunctionaris in het voortraject van de tuchtprocedure moet ertoe leiden dat de klachten die bij de tuchtrechter komen beter zijn uitgewerkt en onderbouwd, en dat klagers beter weten wat ze van de tuchtprocedure kunnen verwachten. Dat is in dat opzicht wel te vergelijken met wat de dekens al doen.
Daarnaast is het de bedoeling dat de toelichting bij de Gedragsregels 2018 steeds wordt geactualiseerd aan de hand van nieuw verschenen jurisprudentie. Dat is belangrijk. Tuchtrecht is voor een groot deel rechtersrecht, en is daarom alleen effectief als alle leden van de beroepsgroep kennis nemen van belangrijke uitspraken van de tuchtrechter, en niet alleen het ene lid tegen wie de klacht was gericht waarover die uitspraak ging.
Wat is er minder sterk aan het advocatentuchtrecht?
In het tuchtrecht voor advocaten is de beoordeling van de vaktechnische kwaliteit van het werk van oudsher niet erg sterk. Tot een paar jaar geleden toetste de tuchtrechter klachten over vaktechnische kwaliteit aan het tamelijk beperkte criterium of er sprake was van ‘kennelijk onjuistheid’. Inmiddels is de beoordeling indringender: er wordt ook gekeken naar de inhoud van de door de advocaat vervaardigde processtukken. Het is vooral een maatschappelijke, rechtspolitieke vraag of de kwaliteitscontrole nu voldoende diepgang heeft. Maar als juridisch onderzoeker kan ik er wel op wijzen dat de beoordeling achterblijft bij de wijze waarop de vaktechnische kwaliteit van accountants en artsen wordt beoordeeld. Er zijn redenen waarom de vaktechnische kwaliteit van de advocaat nóg wel wat meer aandacht van de tuchtrechter en de beroepsorganisatie mag krijgen. In mijn proefschrift doe ik suggesties over hoe dat aangepakt zou kunnen worden.
Hoe moet het nu verder?
Aan het slot van mijn proefschrift doe ik een oproep aan tuchtcolleges en beroepsorganisaties om meer aan rechtsvergelijking te doen. Als een tuchtcollege wordt geconfronteerd met een lastige zaak – denk aan botsende belangen en geen duidelijke uitkomst – kan het ontzettend leerzaam zijn om te kijken hoe in andere tuchtstelsels met vergelijkbare zaken wordt omgegaan. En ook buiten die lastige zaken is rechtsvergelijking een uitstekende manier om te reflecteren op het bestaande beoordelingskader. Wat mag op grond van de tuchtnormen van de beoefenaar van een vertrouwensberoep worden verwacht? Hoe wordt tuchtrecht nog effectiever? Dat zijn vragen die voortdurend aandacht vragen, en waarbij rechtsvergelijking kan helpen.
Van het proefschrift is een handelseditie uitgegeven bij Boom juridisch.
