De negen juridische faculteiten in Nederland bieden te veel van hetzelfde. Er zijn geen duidelijke verschillen in opzet en kwaliteit van het onderwijs. Faculteiten moeten veel duidelijker keuzes maken voor een bepaald type onderwijs- en onderzoeksagenda, bijvoorbeeld gericht op nationaal of internationaal recht.
Dat is een van de stellingen die de Tilburgse hoogleraar Jan Smits inneemt in zijn boek Omstreden Rechtswetenschap dat volgende week wordt gepresenteerd. Volgens Smits ligt de nadruk in de huidige rechtenstudie teveel op aanleren van het Nederlands recht: “Terwijl het er toch eigenlijk over zou moeten gaan of een student na afloop in staat is kritisch na te denken over de vraag wat in rechte nu eigenlijk wel of niet behoort.”
Smits zou het daarom een goede zaak vinden als een aantal juridische faculteiten het roer zou omgooien en zich met name gaat richten op de internationale rechtsvergelijking: “Inhoudelijk is het al zo dat ook het Nederlands recht steeds meer gericht is op Europa. Alleen zie je dat niet of nauwelijks terug in de opleiding. Nog steeds bieden negen faculteiten de opleiding Nederlands recht aan in de bachelor en vindt de specialisatie pas plaats in de master.”
Smits pleit daarom voor een omkering: eerst drie jaar internationale rechtsvergelijking (Engelstalig) en pas daarna, als men alsnog de praktijk in wil gaan eventueel een master Nederlands recht. “Ik denk dat de faculteiten die dat doen beter aansluiten bij wat in een aantal landen al heel gebruikelijk is. Neem bijvoorbeeld de grote Amerikaanse law schools. Daar ligt ook de nadruk veel meer op het aanleren van vaardigheden dan het stampen van concrete kennis.”
Commercieel zou een dergelijke stap ook niet onverstandig zijn, denkt Smits: “Maastricht is al bezig met een beweging in deze richting en ook Tilburg denkt er over na. Daardoor worden deze faculteiten in toenemende mate aantrekkelijk voor buitenlandse studenten.”
Het argument dat vooral de grote advocatenkantoren laten horen dat de juridische opleiding nu al tekort schiet en dat dit verschijnsel alleen maar erger zou worden door een verder afdwalen van het Nederlands recht wordt door Smits als flauwekul afgedaan: “Het feit dat studenten leren om kritisch na te denken en dat de ontwikkeling van intellectuele vaardigheden wordt gestimuleerd is veel belangrijker. Die feitenkennis leren die kantoren volgens mij liever zelf aan hun mensen.
Een keuze voor een internationaal georiënteerde opleiding past – zo zegt Smits – ook goed in het streven naar een hoogwaardiger juridische opleiding: “Het verschil tussen een HBO studie rechten en een universitaire studie is te klein geworden. Een academisering van de rechtenstudie zou daarom een goede zaak zijn. En echt niet alle faculteiten hoeven daartoe over te gaan. Maar op dit moment is er geen student die een keuze voor een rechtenfaculteit laat bepalen door het onderwijs dat daar plaatsvindt. Aan die uniformiteit zou een eind moeten komen. Er moet een keuzemogelijkheid komen. Dat is goed voor de studenten, goed voor de faculteiten, omdat ze nieuwe doelgroepen kunnen aantrekken en goed voor de positie van Nederland binnen de wereld van het recht.”
In het boek van Smits wordt verder uitgebreid besteed aan zaken als het doel van de rechtswetenschap, internationalisering, het belang van debat, de Nederlandse onderzoekscultuur, zin en onzin van prestatie-indicatoren, de juridische methode en het juridisch onderwijs. Het boek biedt een – soms sterk persoonlijk geïnspireerd – pleidooi voor een creatieve en internationale rechtswetenschap die inzet op waar zij sterk in is: reflectie op wat in onze samenleving behoort.
