Publicist Geerten Waling is op EW (online) kritisch op de Nederlandse Orde van Advocaten. Die heeft natuurlijk alle recht om zich zorgen te maken om de rechtstaat en om politieke partijen daaraan te toetsen, stelt hij. Dat haar rapporten veel aandacht en gewicht krijgen is zich niet problematisch, maar wel als dit gebeurt negen dagen voor de verkiezingen. “Dat geeft een gedistantieerde analyse opeens het karakter van een openlijk stemadvies.”
Weerbare rechtstaat
Waling stelt dat de radar van de NOvA-commissie die het rapport opstelde wel erg strak is afgesteld op huidige wetten, afspraken en instituties. “Daardoor gaat haar definitie van wat ‘rechtstatelijk’ is, veel verder dan alleen de onveranderlijke kern van de rechtstaat, ook wel de ‘weerbare rechtstaat’ genoemd.” VVD-leider Dilan Yeşilgöz zei al op X: “Dat je de wet wilt wijzigen betekent niet dat je tegen de rechtstaat in gaat.” In een weerbare rechtstaat kun je best bepaalde wetten, verdragen en principes aanpassen of afschaffen, zolang de essentie van de rechtstaat (een wettelijk gezag dat individuele burgers niet discrimineert of onderwerpt aan willekeur) maar overeind blijft, aldus Waling op EW.
Aanpassingen van wetten
Volgens hem ontstaat door de focus op de actuele wetten het beeld dat partijen ‘onrechtstatelijk’ zijn als ze plannen hebben die niet passen in het huidige stelsel. “Sterker nog, vaak wekt dit ook de indruk dat ze ‘antirechtstatelijk’ zijn en daarmee een gevaar voor de democratische rechtsorde.” Die suggestie noemt Waling kwalijk, “want bij verreweg de meeste getoetste partijen is dat niet het geval. Hun plannen vereisen alleen een aanpassing van de (Grond)wet of een internationaal verdrag. In het democratische debat is het belangrijk dat zulke voorstellen kunnen worden gedaan, zonder buiten de orde te worden geplaatst.” Walings advies: de NOvA kan zich beter beperken tot het doorlichten van een coalitie- of regeerakkoord. “Dat is namelijk de zeef waarop, na ampel beraad en veel debat, de plannen overblijven die daadwerkelijk kans hebben te worden uitgevoerd.”
Belangengroep
Waling vindt het terecht dat juristen waakzaam zijn, maar het wordt volgens hem problematisch als zij al bij voorbaat politieke opvattingen classificeren als ‘gevaarlijk voor de rechtstaat’. “De juridische wereld schuift zo wel heel dicht tegen de politiek aan. Daar zou de NOvA zich bewust van moeten zijn.” Hij krijgt steun van rechtsfilosoof Afshin Ellian, hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap (Universiteit Leiden), die op X schrijft: ‘De Orde van Advocaten is een belangengroep. Natuurlijk protesteren ze tegen de versobering van het asielproces of detentieregime voor maffiakopstukken.’
Polarisatie
Maurits Barendrecht, emeritus hoogleraar Innovatie van rechtssystemen (Tilburg University) kan zich op LinkedIn wel vinden in Walings visie: “Partijen of hun standpunten over wenselijk recht wegzetten als niet rechtstatelijk leidt ook weer tot polarisatie. Is zonder oordeel opschrijven wat juridische en maatschappelijke gevolgen van voorstellen zijn wellicht een betere en krachtigere optie? Dat ook past bij het beroep van advocaat als verdediger van standpunten die nou juist niet algemeen worden gedeeld?”
Niet neutraal
Hij gaat verder: “Grondwetswijziging voorstellen mag volgens deze commissie wel, als die een andere kant op gaat, zoals invoering van constitutionele toetsing. Is die ingrijpende wijziging van het staatsbestel dan wel rechtstatelijk? Waren we dat tot nu toe door artikel 120 dan niet? En waarom zou Forum voor Democratie een grens overgaan door het Klimaatverdrag te willen opzeggen? En wat mij ook niet geheel neutraal voorkomt: meer subsidie voor de eigen advocaten als rechtstatelijke plus of min? Het is een beetje gek als een commissie die in meerderheid bestaat uit advocaten dat zonder blikken of blozen opschrijft.”
NOvA maakt rechtstaat politiek
Ook hoogleraar staatsrecht Wim Voermans (Universiteit Leiden) is op het radioprogramma Spraakmakers kritisch op de NOvA: die is niet geheel onafhankelijk en het rapport staat vol met zaken die niets met de rechtstaat hebben te maken. Voermans noemt meer regulering, meer overheidsbemoeienis, meer regie op de markt. “Dat kan allemaal wenselijk zijn maar is dit strijdig met de rechtstaat als dit niet gebeurt? Zo maak de rechtstaat politiek.”
